گانگلیون ها محل تجمع سلول های عصبی هستند. اعصاب مختلفی به گانگلیون وارد می شوند و اعصاب دیگری از گانگلیون منشا می گیرند. گانگلیون اسفنوپلتاین (sphenopalatine) که با نام تریگوپلتاین (pterygopalatine) هم شناخته می شود در اعماق صورت، در پشن سینوس های هوایی گونه ای قرار دارد.
آناتومی گانگلیون اسفنوپلتاین:
اختلال این گانگلیون می تواند باعث سردرد های میگرنی، سردرد های کلاستر (Cluster) واختلالات عصبی صورت مانند سندروم گاردنر (Gardner syndrome) شود.
بیمار مبتلا به سردرد کلاستر:
تشخیص:
چون در این بیماری اختلالات عضلانی و مفصلی مطرح نیستند، معمولا نیازی به تصویربرداری برای تایید شدن تشخیص وجود ندارد. البته در بعضی موارد به دلیل تشابه علائم اختلال گانگلیون اسفنوپلتاین با دیگر سندروم های درد این ناحیه، نیاز به انجام تصویربرداری های مختلف است.
درمان:
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده اساس روش های درمانی بر پایه جلوگیری از عمل جراحی و کاهش درد بیمار با استفاده از روش های غیرتهاجمی و استفاده از روش های ترکیبی طب نوین است.
بعد از تایید شدن تشخیص می توان روش های درمانی مختلفی را به کار برد. بهترین روش درمانی از میان روش های مختلف درمان، بلاک عصب است. بلاک عصبی مهم ترین بخش درمان اختلال گانگلیون اسفنوپلتاین است و به دو صورت مختلف انجام می شود: تزریق مواد بی حسی یا رادیوفرکونسی (RF)
بلاک عصب به قطع کردن مسیر عبور پیام عصبی با تزریق مواد بی حسی در اطراف عصب گفته می شود. تزریقات عموما به دو صورت انجام می شوند: هدایت شده و هدایت نشده. در روش هدایت نشده که به عنوان روش لندمارک (landmark) هم شناخته می شود پزشک بدون استفاده از دستگاه تصویربرداری و با استفاده از مشخصات سطحی بدن تزریق را انجام می دهد. در روش هدایت شده پزشک با استفاده از دستگاه فلوروسکوپی یا دستگاه سونوگرافی محل دقیق ساختار های داخلی محل تزریق را شناسایی می کند و با توجه به آن ها سوزن را به داخل بافت هدایت می کند. در این روش به دلیل مشاهده لحظه به لحظه سوزن در دستگاه تصویربرداری امکان خطا بسیار کم می شود.
مزیت اصلی دستگاه سونوگرافی نسبت به دستگاه فلوروسکوپی، ساده تر بودن کار با آن و نداشتن عوارض جانبی است. ساده تر بودن کار با دستگاه سونوگرافی امکان خطا را کاهش می دهد و باعث تاثیر بیشتر تزریق می شود. همچنین دستگاه فلوروسکوپی به دلیل تاباندن پرتو های پر قدرت می تواند برای بیمار و پزشک خطرناک باشد.
در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور دکتر سیروس مومن زاده این تزریق با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می شود. استفاده از دستگاه سونوگرافی باعث دید دقیق پزشک به ساختار های داخلی محل تزریق می شود و باعث کاهش عوارض جانبی و تاثیر قوی تر درمان می شود.
معمولا بعد از تزریق با قرار دادن کمپرس سرد روی محل تزریق، از التهاب و درد بعد از تزریق جلوگیری می شود. اثرگذاری ماده بی حسی تقریبا از 15 دقیقه بعد از انجام تزریق شروع می شود و بستگی به مقدار آن حداقل 2 ماه یا بیشتر ادامه می یابد. در طول این مدت گانگلیون بهبود می یابد و درد، تورم و تعرق ناشی از اختلال عصب به طور کامل درمان می شود.
این تکنیک برای درمان سردردهای دائمی میگرنی و سردردهای مزمن کلاستر نیز استفاده می شود. شواهدی وجود دارد که بلاک این گانگلیون می تواند برای کنترل درد در بیماران مبتلا به هرپس زوستر عصب تریژمینال (Trigeminal، که مسئول عصب دهی به بخش وسیعی از صورت است) استفاده شود.
در صورت پاسخ ندادن بیمار مبتلا به درد ناشی از سرطان، و در موارد نادر سردرد و سندروم های درد صورت به روش های درمانی معمول، تخریب کامل گانگیون با عوامل عصبی یا منجمد کردن آن الزامی است. تحریک کردن گانگلیون اسفنوپلتاین با شوک الکتریکی نیز نتایج امیدوار کننده ای داشته است.
در روش RF، از انرژی رادیویی برای تولید گرما و انتقال آن به گانگلیون استفاده می شود که گانگلیون را برای مدت 6 تا 9 ماه بلاک یا به اصطلاح مسدود می کند. معمولا بعد از نیم ساعت درد بیمار به طور کامل کنترل می شود و تا 6 تا 9 ماه آینده علائم بیماری دیگر تکرار نمی شود.
بلاک گانگلیون اسفنوپلتاین با روش RF:
در صورتی که اختلال گانگلیون ناشی از حمله تومور به آن باشد، نیاز به تخریب کردن کامل گتنگلیون برای درمان درد است. برای تخریب گانگلیون نیز از تکنیکی مشابه بلاک گانگلیون استفاده می شود اما به جای مواد بی حسی از مواد تخریب کننده گانگلیون استفاده می شود که گانگلیون را به صورت دائمی بی حس می کنند.