نوروپاتی (بیماری اعصاب محیطی) به معنی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی بدن است. انتقال دوطرفه پیام های عصبی بین مغز یا نخاع و اندامهای مختلف بدن از راه اعصاب محیطی صورت می‌گیرد. اعصاب، ساختمانهای بلند و باریکی هستند که حاوی صدها تا هزاران رشته نازک بوده، همه قسمتهای بدن را به مغز مرتبط میسازند. این اعصاب پیامهای حسی را از اندامها به طرف مغز میبرند و پیامهای حرکتی را از مغز به اندامهای گوناگون میرسانند. در نوروپاتی کارکرد این اعصاب دچار اشکال می‌شود.
آسیب عصبی ناشی از دیابت، می تواند سبب بروز مشکلاتی در دستگاه گوارش، قلب و کارکرد جنسی شود و موجب سوء هاضمه، اسهال یا یبوست، عفونت مثانه، کاهش قدرت جنسی و تعرق بیش از حد گردد. در بعضی افراد ممکن است ضعف و تحلیل عضلات نیز مشاهده شود.
افراد مبتلا به دیابت ممکن است در هر زمانی به نوروپاتی دچار شوند اما علامتهای آشکار نوروپاتی معمولاً در طول ۱۰ سال پس از تشخیص دیابت، پدید می آیند.
• حدود ۶۰ درصد مبتلایان به دیابت به نوروپاتی مبتلا هستند اما علامتی ندارند.
• تقریباً در ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران دیابتی علامتهای نوروپاتی پدیدار میشوند.
– نوروپاتی دیابتی به طور معمول در افراد سیگاری، بالای ۴۰ سال و کسانی که در کنترل قندخون دچار مشکل بوده اند، رخ می‌دهد.
علل
عوامل مختلفی در ایجاد نوروپاتی دیابتی مؤثرند که می توان از قندخون و قشارخون بالا در افراد دیابتی نام برد. فشار خون بالا با اختلال در خونرسانی اعصاب، باعث تخریب آنها می گردد. همچنین قندخون بالا روی بعضی فعالیتهای شیمیایی اعصاب اثر میگذارد و آنها را درگیر می کند.
علایم
علامتهای نوروپاتی دیابتی گوناگون است. بی‌حسی و کرختی در پاها اغلب نخستین علامت میباشد. گاهی افراد هیچگونه علامتی ندارند در حالی که بعضی دیگر به علت علامتهای نوروپاتی به شدت ناتوان می شوند. نوروپاتی ممکن است در عده ای موجب پیدایش درد و در گروهی دیگر سبب بی دردی (حس نکردن درد) گردد.
علامتهای نوروپاتی در ابتدا اغلب خفیف هستند و تا مدتها فرد متوجه این عارضه نمیشود.
انواع نوروپاتی دیابتی:
۱) پلی نوروپاتی منتشر حسی- حرکتی، “نوروپاتی جوراب و دستکش” یا “Stocking & Glove Neuropathy”
این نوع نوروپاتی شایعترین نوع بیماری است که سبب تخریب اعصاب محیطی ابتدا از پا و سپس دست ها و ساق پا می گردد. علایم آن شامل سرد یا گرم شدن انتهای اندام ها، احساس بی حسی، کرختی، گزگز و مورمور، احساس سوزش، خارش و بعضا درد، گرفتگی عضلات، حساسیت در لمس و عدم تعادل و اختلال در راه رفتن می باشند. در ادامه به دلیل تخریب اعصاب و عدم احساس درد یا سوختگی، دچار زخم در پاها نیز می شوند.
۲) نوروپاتی کانونی (Focal neuropathy)
این نوع نوروپاتی معمولاً بصورت ناگهانی بروز می کند و روی اعصاب خاصی اثر میگذارد که علامت های زیر را ممکن است پدید آورد: درد ران ها، درد شدید در ناحیه لگن، درد قفسه سینه، معده یا پهلوها، ناتوانی در دیدن اشیاء، دوبینی، بی‌حسی یک طرفه صورت و مشکلات شنوایی
۳) نوروپاتی اعصاب خودکار یا اتونوم (Autonomic neuropathy)
این نوع بیماری، اعصابی را که قلب و اندامهای درونی را عصبدهی می‌کنند دچار اختلال میکند و علامتهای آن عبارتند از: اشکال در کارکرد مثانه (عدم تخلیه کامل مثانه و تکرر ادرار و…)، کاهش توان جنسی، تخلیه کند معده، مشکلات گوارشی مانند احساس پری معده، از دست دادن اشتها و…، اختلال در بلع غذا، اسهال یا یبوست، کاهش وزن، افت شدید فشار خون زمانی که فرد از حالت نشسته به وضعیت ایستاده بر میگردد (کاهش فشار خون وضعیتی) و تعریق.
4) نوروپاتی پروگزیمال
این شرایط باعث ایجاد درد در ران‌ها، باسن، و ناحیه لگن شده و ضعف در پاها را به همراه دارد.
تشخیص
پزشکان تشخیص نوروپاتی دیابتی را با توجه به علائم بیمار و معاینه فیزیکی انجام می‌دهند. در طول معاینه، پزشک فشار خون، ضربان قلب، قدرت عضله، رفلکس بدن، و حساسیت نسبت به تغییر در موقعیت، لرزش، دما، یا لمس آرام بدن را مورد بررسی قرار می‌دهد. پزشکان متخصص معمولاً به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌کنند یک معاینه کامل از پای خود به صورت سالانه انجام دهند تا به این ترتیب ابتلا به نوروپاتی محیطی به موقع تشخیص داده شود. معاینه کامل پا شامل ارزیابی پوست، عضلات، استخوان‌ها، فرآیند گردش خون، و شرایط لمس و احساس در پاها است. علاوه بر این پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر به عنوان بخشی از فرآیند تشخیص خود استفاده کند:
-
آزمایش هدایت عصبی یا الکترومیوگرافی: گاهی اوقات به منظور کمک به تشخیص نوع و میزان آسیب وارد شده به عصب استفاده می‌شود.
-
کنترل نوسان در ضربان قلب بیمار: برای بررسی چگونگی واکنش قلب به شرایط مختلف همچون تنفس عمیق و تغییر موقعیت بدن که باعث تغییر در فشار خون می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان
به نوع شایع نوروپاتی دیابتی (جوراب و دستکش)، “dying back neuropathy” نیز گفته می شود که تقریبا غیرقابل برگشت است، در نتیجه هدف از درمان، رهایی از مشکلات ایجاد شده (عوارض ثانویه) و همچنین پیشگیری از تخریب بیشتر اعصاب است.
نخستین گام کنترل قندخون است زیرا کنترل خوب قندخون از پیدایش مشکلات جدید و بدتر شدن عوارض قلبی پیشگیری میکند. برای کاهش یا دفع مشکلات مختلفی که افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی دارند، روش‌های گوناگونی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
درمان درد نوروپاتیک
درمان درد ناشی از نوروپاتی، پشتکار و مداومت می خواهد. مهمترین مسأله پیگیری منظم درمان است حتی در مواقعی که درد اصلاح شده باشد چون پیشگیری از درد، بسیار آسانتر از درمان ان است.
قدم اول: تشخیص و افتراق درد نوروپاتیک از غیرنوروپاتیک است (استفاده از پرسشنامه ها مثل DN4) سپس:
بهبود در نحوه کنترل دیابت: در مواردی که قرصها نمیتوانند قندخون را به خوبی کنترل کنند، ممکن است تزریق انسولین یکی از راههای درمان باشد.
دارو درمانی، تحریک الکتریکی عصب، طب سوزنی تخصصی، یونتوفورز و …
-
"حمام کنتراست” (contrast bath)، نوعی آب درمانی بحساب می آید که در درمان علایم نوروپاتی موثر است و برای انجام آن به یک “ظرف با آب سرد”(دمای ۸٫۵ تا ۱۲٫۵ درجه) و “ظرف دیگر با آب گرم” (۴۲ تا ۴۵ درجه) نیاز است (به دما باید توجه شود). در ابتدا پا یا دست را بمدت “۱۰ دقیقه” در آب گرم قرار میدهیم سپس بشکل دوره ای بلافاصله و بمدت “۱ دقیقه” در آب سرد و بعد بمدت “۴ دقیقه” در آب گرم قرار می دهیم. پایان با سرد و کل دوره درمان ۳۰ دقیقه خواهد بود.
-
این درمان در بسیاری از بیماریها که با علایم گزگز، مورمور و ضعف پاها هستند کاربرد دارند.
اگر شما استفاده از یک درمان مکمل را انتخاب می کنید، به خاطر داشته باشید که باید در کنار سایر درمانها بکار برده شود نه به عنوان درمان جایگزینی برای درمانهایی که پزشک به شما توصیه کرده است.
درمان درد عصبی ناشی از دیابت
اولین مرحله درمان در این شرایط با کنترل سطح خون در یک محدوده مناسب به منظور جلوگیری از وارد شدن آسیب بیشتر به اعصاب شروع می‌شود. به این منظور سطح قند خون بررسی شده، رژیم غذایی مناسب، فعالیت فیزیکی، مصرف داروهای دیابت یا تزریق انسولین برای بیمار تجویز می‌شود. علائم این بیماری ممکن است در مراحل اولیه کنترل قند خون تشدید گردند، اما با گذشت زمان با حفظ قند خون در سطح مناسب می‌توان به بهبود علائم بیماری کمک کرد. در این شرایط روش درمان انتخاب شده به نوع آسیب عصبی و علائم مربوط به آن بستگی خواهد داشت.
کاهش درد
پزشکان معمولاً برای درمان نوروپاتی دیابتی دردناک از داروهای خوراکی استفاده می‌کنند، هر چند استفاده از سایر روش‌های درمان نیز می‌تواند برای رفع این مشکل مفید باشد. افراد دچار درد عصبی شدید ممکن است نیاز به استفاده ترکیبی از دارو یا روش‌های درمان مختلف برای رفع مشکل خود داشته و به این ترتیب لازم است یک برنامه درمان مناسب برای آنها با توصیه پزشک تعیین گردد. داروهایی که می‌توانند به کنترل درد عصبی ناشی از دیابت کمک کنند، شامل موارد زیر هستند:
-
داروهای ضد افسردگی همچون آمی تریپتیلین، ایمیپرامین، و دسیپرامین (نورپرامین و پرتوفران)
-
سایر انواع داروهای ضد افسردگی مثل دولوکستین (سیمبالتا)، ونلافاکسین، بوپروپیون (ولبوترین)، پاروکستین (پاکسیل)، و سیتالوپرام (سلکسا)
-
داروهای ضد صرع همچون پرگابالین (لیریکا)، گاباپرنتین (گابارون و نورونتین)، کاربامازپین، و لاموتریگین (لامیکتال)
-
داروهای مخدر و موارد مانند آن مثل اکسی‌کدون که برای کاهش فشار عصبی مفید است و ترامادول (اولترام) که عملکرد مناسب ضد افسردگی دارد.
نکات قابل توجه در ارتباط با روش‌های درمان نوروپاتی دیابتی به شرح زیر هستند:
-
افراد نیازی به افسرده بودن به منظور تاثیرگذاری مصرف داروهای ضد افسردگی بر کاهش درد عصبی خود ندارند. در حقیقت به خاطر اینکه داروهای مسکن قابل تهیه از داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک همچون استامینوفن و ایبوپروفن ممکن است به خوبی برای درمان اکثر دردهای عصبی مفید نبوده و نیز احتمالاً عوارض جانبی برای بیمار به همراه دارند، برخی پزشکان متخصص پیشنهاد می‌دهند از مصرف این داروها برای کنترل درد عصبی اجتناب شود.
-
امروزه از روش‌های درمان موضعی بر روی پوست (به خصوص در ناحیه پا) شامل کرم کاپسایسین و لیدوکائین (لیدودرم و لیدوپین) برای کنترل علائم نوروپاتی دیابتی استفاده می‌شود. مطالعات انجام شده در این رابطه نشان می‌دهند مصرف اسپری‌ها یا پدهای نیترات نیز می‌توانند به کاهش درد ناشی از این بیماری در ناحیه پا کمک کنند.
-
امروزه افراد دارای حساسیت در ناحیه پا یا کف آن می‌توانند از ابزارهای مخصوص برای اجتناب از تماس پتو یا لحاف به این نقاط استفاده کنند.
-
استفاده از فیزیوتراپی می‌تواند به کاهش درد ناشی از این بیماری در برخی افراد کمک کند. روش‌های درمان مورد استفاده در فیزیوتراپی شامل تحریک الکتریکی عصب، مگنت تراپی، و لیزر درمانی است. به هر حال هنوز برای تایید اثربخشی نتایج حاصل از این روش‌ها نیاز به انجام تحقیقات بیشتر وجود دارد. علاوه بر این امروزه محققان در حال بررسی برخی روش‌های جدید در آزمایش‌های کلینیکی برای رفع مشکلات ناشی از نوروپاتی دیابتی و علائم آن هستند.
مراقبت از دست‌ها و پاها
برای مراقبت از دست‌ها و پاها لازم است به نکات زیر توجه شود:
-
برای مراقبت بهتر از دست‌ها پاها، لازم است هر روز این ناحیه از بدن در ارتباط با ایجاد بریدگی، زخم، ورم و نیز از دست دادن احساس بررسی شود.همچنین برای درمان زخم پای دیابتی به سرعت باید اقدام شود.
-
برای مراقبت از پاها و جلوگیری از زخم پای دیابتی لازم است این ناحیه از بدن به صورت روزانه با آب گرم شستشو داده شده و پس از شستشو بطور کامل تمیز شود. پس از این کار می‌توان از لوسیون برای مرطوب نگه داشتن پاها استفاده کرد. توجه داشته باشید نباید لوسیون به نواحی بین انگشتان پا مالیده شود.
-
پوشیدن کفش‌های راحت و انعطاف‌پذیر برای راه رفتن نقش موثر در مراقبت از پاها دارد. به این منظور می‌توان از کفش‌های طبی نیز استفاده کرد.
-
بهتر است همیشه پاها با کفش، دمپایی، یا جوراب ضخیم پوشانده شوند تا به این ترتیب از آنها در برابر آسیب‌های احتمالی مراقبت گردد.