آرتریت واکنشی یا راکتیو Reactive arthritis به معنی ایجاد التهاب در یک مفصل به دنبال عفونت در دیگر قسمت های بدن است. آرتریت به معنای التهاب مفصل است و منظور از آرتریت واکنشی اینست که مفصل واکنش نشان میدهد.
این یک واکنش به عفونت در محل دیگری از بدن غیر از خود مفصل است. محل این عفونت معمولا در روده یا مجرای ادرار است. گاهی اوقات به این بیماری سندروم ریتر Reiter’s syndrome هم میگویند.
آناتومی مفصل
مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار گرفته و بر روی هم میلغزند و حرکت میکنند. محل تماس دو استخوان از لایه ای صاف و لغزنده به نام غضروف پوشیده شده است.
اطراف مفصل پرده بافتی کلفتی به نام کپسول مفصلی قرار گرفته و سطح داخلی کپسول مفصلی از لایه نازکی به نام لایه سینوویال پوشیده شده است. لایه سینوویال مایع مفصلی را ترشح میکند و این مایعی لغزنده است که سطح غضروف مفصلی را لیز میکند تا اصطکاک مفصل کم شود.
آرتریت واکنشی چگونه ایجاد میشود؟
هنوز علت این بیماری به درستی شناخته شده نیست ولی تئوری در این زمینه وجود دارد. این فرضیه توضیح میدهد که وقتی عفونتی در نقطه ای از بدن ایجاد میشود دفاع ایمنی بدن بر علیه میکروب ها وارد عمل شده و میکروب ها را از بین میبرند. بر اثر خرد شدن و تکه تکه شدن میکروب ها قسمت هایی از بدنه آنها از طریق جریان خون به بافت سینوویال مفصل میرسد.
در آنجا بدن به این تکه ها واکنش نشان میدهد. بدن فکر میکند اینها میکروب های زنده هستند در حالیکه اینطور نیست. بر اثر این اشتباه، بافت سینوویال مفصل شروع به دفاع در برابر این تکه ها کرده و مولکول های شیمیایی ترشح میکند که آنها را نابود کند.
این مولکول های شیمیایی موجب التهاب مفصل میشوند و علائم آرتریت را بوجود میاورند. این علائم تا حدودی شبیه به التهابی است که در اثر ورود میکروب واقعی به مفصل بوجود میاید ولی در واقع میکروبی در مفصل وجود ندارد و فقط التهاب ایجاد میشود.
عفونت هایی که میتوانند موجب آرتریت واکنشی شوند عبارتند از:
• عفونت مجرای ادراری (اورترا) : اورترا قسمتی از مجرای ادراری است که از مثانه خارج شده و ادرار را به بیرون از بدن هدایت میکند. به عفونت اورترا، اورتریت Urethritis میگویند. اورتریت شایعترین علت آرتریت واکنشی است. یک درصد کسانی که دچار اورتریت میشوند دچار آرتریت واکنشی هم میشوند. عفونت اورترا معمولا در اثر ابتلا به بیماریهای مقاربتی ایجاد میشود. در بین این بیماری ها نوعی که عامل آن کلامیدیا Chlamydia است بیشتر موجب آرتریت واکنشی میگردد. علامت اورتریت یا عفونت مجرای ادرار معمولا بصورت احساس سوزش موقع ادرار کردن و گاهی خروج چرک از مجرای ادرار است
• عفونت روده : بعضی عفونت دستگاه گوارشی که موجب اسهال و استفراغ میشوند میتوانند موجب آرتریت واکنشی شوند. اسهال و استفراغ هایی که میکروب عامل آنها شیگلا، سالمونلا، کمپیلوباکتر و یرسینیا است در این دسته قرار میگیرند. این میکروب ها معمولا از راه مصرف مواد خوراکی آلوده وارد بدن شده و ایجاد اسهال و استفراغ میکنند. یک درصد افرادی که با این میکروب ها دچار اسهال میشوند مبتلا به آرتریت واکنشی میگردند
• عفونت تنفسی : عفونت تنفسی که عامل آن میکروبی به نام کلامیدیا است میتواند موجب بروز آرتریت واکنشی شود
• عفونت ویروسی : بسیاری ار عفونت های ویروسی میتوانند موجب گلودرد و سرفه شوند. این علائم ممکن است بسیار گذرا بوده و پس از مدتی از بین بروند ولی آرتریت واکنشی که پس از آنها بوجود میاید میتواند تا مدتها بیمار را اذیت کند
• در ده درصد موارد آرتریت واکنشی بدون هیچ گونه عفونتی درده میشود
آرتریت واکنشی بیشتر در مردان با سن بین ۴۰-۲۰ سال دیده میشود. ژنی به نام HLA_B27 در سه چهارم مبتلایان به آرتریت واکنشی وجود دارد.
علائم آرتریت واکنشی چیست؟
علائم آرتریت ری اکتیو تشکیل طیفی می دهند که از یک مونوآرتریت گذرا یا آنتزیت تا یک بیماری شدید با درگیری چند دستگاه بدن، تفاوت می کند.
معمولا، یک شرح حال دقیق، شواهدی از یک عفونت پیشین ۱ تا ۴ هفته قبل از شروع آرتریت را نشان می دهد. اما، در اقلیت قابل ملاحظه ای از موارد، هیچ نشانه ای عفونت قبلی نمی توان یافت. در مواردی که بیماری آرتریت واکنشی احتمالا از طریق جنسی اکتساب شده است، اغلب سابقه ای از یک شریک جنسی جدید وجود دارد (حتی در غیاب شواهد آزمایشگاهی عفونت).
• نشانه های سرشتی(Constitutional) شامل خستگی، احساس کسالت، تب و کاهش وزن، شایع هستند.
• شروع علائم آرتریت واکنشی معمولا حاد است. آرتریت معمولا نامتقارن و اضافه شونده است، همراه با درگیری مفاصل جدید که در طول دوره ای از چند روز تا ۱ تا ۲ هفته روی می دهند.
• مفاصل اندام های تحتانی (به ویژه زانو، مچ پا و مفاصل ساب تالار، متاتارسوفالانژیال و مفاصل بین انگشتان پا) شایع ترین محل های درگیری اهستند، ولی مچ و انگشتان دست نیز می توانند مبتلا شوند.
• آرتریت واکنشی کاملا دردناک است و ممکن است با تورم مفصلی مخصوصا در زانو همراه باشد.
• از جمله دیگر علائم آرتریت واکنشی می توان به داکتیلیت یا سوسی شدن انگشتان دست یا پا (التهاب منتشر یکی از انگشتان دست یا پا)، اشاره کرد که در اسپوندیلوآرتروپاتی ها شایع است، ولی می تواند در نقرس چندمفصلی (پلی آرتریت) و سارکوئیدوز نیز دیده شود.
• التهاب تاندون ها (تاندونیت) و التهاب فاشیا (فاشئیت) ضایعات بسیار شاخصی هستند.
• درد مهره ها، کمر، یا کفل ها بسیار شایع بوده و ممکن است ناشی از التهاب محل اتصال تاندون، اسپاسم عضلانی (گرفتگی عضلات)، ساکروایلئیت حاد یا احتمالا آرتریت در مفاصل بین مهره ای باشد.
بجز علائم مفصلی ممکن است علائم دیگری هم ایجاد شود که عبارتند از:
• التهاب چشم و ایجاد قرمزی چشم که میتواند با درد و اختلال بینایی همراه باشد
• قرمزی و پوسته پوسته شدن دست و پا
• زخم های داخل دهان
• تب، کاهش وزن و احساس خستگی
درمان آرتریت واکنشی چیست؟
گاهی اوقات بیماری چند هفته طول کشیده و خودبخود خوب میشود ولی در غالب اوقات بیماری ۶-۳ ماه طول میکشد و سپس علائم فروکش کرده و بدون برجای گذاشت آسیب دائمی خوب میشود.
در یک سوم موارد ممکن است بیماری بیش از شش ماه و یا حتی چند سال طول بکشد. در این صورت ممکن است مفاصل دچار تخریب شده و بیماری عوارضی دائمی برجای بگذارد.
وقتی بیماری تشخیص داده میشود باید عفونت های ادراری یا گوارشی احتمالی درمان شوند. البته درمان این عفونت ها معمولا تغییری در سیر بیماری آرتریت نخواهد داد.
درمان آرتریت واکنشی بیشتر حمایتی است و بصورت استفاده از داروهای ضد التهابی، استراحت و فیزیوتراپی است. در صورتی که بیماری بیش از چند ماه طول بکشد ممکن است پزشک داروهایی مانند سولفاسالازین و متوترکسات برای بیمار تجویز کند تا بدین وسیله مانع از تخریب مفاصل گردد.
در مواردی ممکن است بعد از فروکش کردن بیماری، علائم آن چند ماه بعد و یا حتی چند سال بعد مجددا عود کند. این عود میتواند به علت عفونت مجدد باشد و یا به علت شعله ور شدن دوباره همان بیماری قبل ایجاد گردد.