میلیون‌ها نفر در جهان از ابتلا به آرتروز کمر، بیماری‌های التهابی مفصل، رنج می‌برند، حدود ۸۰ درصد از سالمندان بالای ۵۰ سال در ایران پس از انجام اسکن ام آر آی ستون فقرات مشخص گردید که به این بیماری مبتلا هستند.
آرتروز در واقع اصطلاحی است که به بیش از ۱۰۰ اختلال مفصلی اطلاق می‌شود که شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:
• آرتروز
• روماتیسم مفصلی
• اسپوندیلیت انکیلوزان
• آرتریت جوانان
• آرتریت پسوریازیسی
• لوپوس منتشر (لوپوس اریتماتوز سیستمیک) آرتروز می‌تواند هر بخشی از بدن، حتی ستون فقرات، را درگیر کند. ما در این مقاله به آرتروز کمر و ستون فقرات می‌پردازیم.
بررسی اجمالی آناتومی ستون فقرات
ستون فقرات فرسایش غضروف مفصلی در اثر افزایش سن، آسیب دیدگی، استفاده بیش از حد و نامناسب یا فرسودگی و سائیدگی طبیعی منجر به بروز آرتریت می‌شود. در شایع‌ترین نوع آرتریت، یعنی آرتروز، نیز با سایش غضروف، زائده استخوانی و تشکیل خارهای استخوانی مواجه هستیم. استخوان‌های زیر غضروف به دنبال از بین رفتن غضروف بر روی یکدیگر ساییده می‌شود و در نتیجه درد، ورم و کاهش توانایی حرکتی مفصل بروز می‌یابد. اگرچه هر مفصلی ممکن است مبتلا به آرتروز شود، اما این بیماری غالباً لگن (مفصل‌های ران)، زانو، دست یا ستون فقرات را درگیر می‌کند.
آرتروز ستون فقرات
معمولا آرتروز ستون فقرات و کمر با خشکی یا گرفتگی و درد گردن یا کمر همراه است. آرتریت مهره‌های گردنی، یا اسپوندیلوز گردن، بر گردن و مهره‌های بالایی ستون فقرات تأثیر می‌گذارد. آرتریت مهره‌های کمر یا مهره های کمری، استخوان خارجی و ناحیه لگن را دچار مشکل می‌کند.
علت ها و عوامل
ورزشکاران و شاغلین در حرفه‌ای که انجام حرکت‌های مکرر و سنگین را ایجاب می‌کند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به آرتروز ستون فقرات و کمر قرار دارند. دیگر عامل‌های خطر شناخته شده ابتلا به آرتروز ستون فقرات عبارت‌اند از:
• پا به سن گذاشتن: پیر و فرسوده شدن مستمر و پیشرونده ساختارهای ستون فقرات. این فرایند طبیعی از اوایل دهه سوم زندگی آغاز می‌شود، البته نوع شغل بیمار نیز در زمان بروز و شدت عارضه بی تأثیر نیست.
• جنسیت: آرتروز در بانوان در سنین پس از یائسگی شیوع بیشتری دارد، اگرچه در سنین زیر ۴۵ سالگی مردان بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند.
• اضافه وزن: اضافه وزن فشار بیشتری را روی مفصل‌های تحمل کننده وزش و ستون فقرات، به ویژه در دوران میانسالی، وارد می‌کند.
• ژنتیک: سابقه ابتلا به آرتروز در خانواده یا نقص مادرزادی مفصل، ستون فقرات یا بدشکلی‌ها یا ناهنجاری‌های پا در خویشاوندان.
• بیماری‌های مرتبط: ابتلا به بیماری‌های مرتبط، دیابت، عفونت و دیگر گونه‌های آرتریت ناشی از وجود مشکل در سیستم گردش خون، مانند روماتیسم مفصلی یا نقرس. چنانچه دلیل بروز آرتروز ستون فقرات مشخص نباشد، نکته‌ای که در اکثر موارد صادق است، از بیماری با اصطلاح آرتروز اولیه یاد می‌شود و عمدتاً پی‌آمد طبیعی افزایش سن به شمار می‌رود. سالخوردگی با تغییرهای غضروف و مایع سینوویال همراه است، به علاوه آب موجود در بافت‌ها به موازات افزایش سن بیشتر و پروتئین موجود در بافت‌ها کمتر می‌شود.
استفاده طولانی مدت مکرر از مفصل باعث ملتهب شدن آن می‌شود، درد و ورم مفصل را به دنبال دارد و در نهایت به تخریب غضروف می‌انجامد.
چنانچه دلیل بروز آرتروز ستون فقرات مشخص باشد، با آرتروز ثانویه مواجه هستیم که از ابتلا به عارضه‌ها یا بیماری‌های خاصی مانند چاقی، وارد شدن ضربه یا صدمه دیدن یا جراحی مفصل یا ناهنجاری مادرزادی مفصل نشأت می‌گیرد.
اهمیت درمان
ما در مطب پروفسور سیروس مؤمن‌زاده بر این باوریم که بیمارانی که نقش فعالی را در درمان خود ایفا می‌کنند، می‌توانند از آسیب دیدگی بیشتر مفصل جلوگیری کنند و اکثر فعالیت‌های روزمره خود را مانند گذشته انجام دهند.
صحیح و دقیق بودن تشخیص و شروع هر چه سریعتر درمان کند کننده بیماری نکته اصلی در مدیریت این عارضه است. بخش اعظم درمان آرتروز بر کاهش درد و التهاب و حفظ انعطاف‌پذیری و توانایی حرکتی مفصل متمرکز می‌شود که بدون آن انجام فعالیت‌های دلخواه ممکن نخواهد بود.
بی‌تردید انجام تمرین‌های مناسب، به حرکت درآوردن مفصل، کنترل وزن، تغذیه مناسب و مصرف داروهای معین برای کنترل آرتروز ضروری است.
علائم و نشانه ها
خشکی یا گرفتگی و درد مفصل از علائم اولیه آرتروزستون فقرات به شمار می‌رود، هر چند تمام بیماران مبتلا به آرتروز لزوماً درد و ناتوانی را تجربه نمی‌کنند. این علائم اولیه معمولاً صبح هنگام (به ویژه تا ۳۰ دقیقه پس از بیدار شدن) و همچنین عصرها شدیدتر است، به همین دلیل این درد را "درد ناشی از نخستین حرکت" می‌گویند،
درد صبحگاهی در طول روز و پس از شروع فعالیت‌های روزمره کاهش می‌یابد. درد مختل کننده خواب شبانه نیز غالباً یکی از علائم ابتلا به آرتروز ستون فقرات به شمار می‌رود.
دیگر علائم آرتروز ستون فقرات و کمر عبارت‌اند از:
• ورم کردن و داغ شدن یک یا چند مفصل، به ویژه زمان تغییرات جوی که احتمالاً به تغییرات فشار هوا و سرد شدن هوا مربوط می‌شود.
• احساس ناراحتی و درد موضعی در زمان فشار دادن مفصل یا ناحیه آسیب دیده ستون فقرات
• درد مداوم یا متناوب مفصل که غالباً با اصطلاح درد سنگین توصیف می‌شود و با حرکت کردن شدیدتر می‌شود.
• کاهش انعطاف پذیری مفصل، برای مثال ناتوانی در خم شدن و برداشتن اشیاء از روی زمین
• صدا دادن یا احساس ساییده شدن استخوان‌ها روی یکدیگر در زمان حرکت مفصل (کریپتوس) که بیشتر در گردن قابل توجه است.
• قوس غیرطبیعی ستون فقرات که احتمالاً به گرفتگی نامتوازن عضلانی مربوط می‌شود.
• احساس سوزش، گزگز یا بی‌حسی در عصب یا نخاع. این علامت زمانی بروز می‌یابد که زائده‌ها یا خارهای استخوانی در کناره مفصل‌های ستون فقرات تشکیل شوند و اعصاب را تحریک کنند.
تشخیص
دکتر مؤمن‌زاده توصیه می‌کنند که: " چنانچه کمر درد یا خشکی مفصل(ها) پس از دو هفته بهبود نیافت، در اولین فرصت برای معاینه به پزشک مراجعه کنید."
پزشک در این معاینه در مورد علائم با بیمار صحبت می‌کند، سابقه پزشکی وی را بررسی می‌کند و پس از معاینه بالینی چنانچه احتمال ابتلا به آرتروز بدهد، دستور انجام پرتونگاری می‌دهد. آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون، سی تی اسکن یا ام آر آی نیز برای تایید ابتلا به آرتریت ستون فقرات یا تشخیص افتراقی و حذف احتمال ابتلا به عارضه‌های با علائم مشابه دیگری، مانند تومور ستون فقرات، عفونت، شکستگی یا دیگر گونه‌های آرتریت، انجام می‌شود.
راه ها و روش های درمان
درمان بدون جراحی
درمان آرتروز ستون فقرات در مطب پروفسور مؤمن‌زاده با هدف تسکین علائم درد و افزایش توانایی عملکرد مفصل انجام می‌شود تا بیمار بتواند سبک زندگی فعال و مستقل داشته باشد.
در نخستین مرحله درمان به مدیریت وزن توجه می‌شود و اگر بیمار اضافه وزن داشته باشد، برنامه مناسب کاهش وزن برای درمان آرتروز ستون فقرات به وی ارائه می‌شود، اما اگر بیمار وزن مناسبی دارد، سعی می‌شود که بیمار در اثر کاهش تحرک ناشی از ابتلا به آرتروز با مشکل اضافه وزن مواجه نشود. بنابراین بدیهی است که انجام تمرین‌های مناسب با شرایط بیمار در برنامه درمانی لحاظ می‌شود. ورزش کردن علاوه بر کمک به مدیریت وزن در موارد زیر نیز مؤثر است:
• افزایش انعطاف پذیری
• بهبود روحیه و نگرش بیمار
• تقویت قلب
• افزایش جریان خون
• آسان‌تر شدن انجام وظایف روزانه شنا، پیاده روی و ایروبیک آبی بعضی از ورزش‌هایی هستند که دکتر یزدانی انجام آنها را برای درمان درمان آرتروز مفید می‌دانند. تمرین‌ها را می‌توان به صورت زیر گروه‌بندی کرد:
• تمرین‌های تقویتی: این تمرین‌ها با هدف تقویت عضله‌های نگه دارنده مفصل‌ها انجام می‌شود. پزشک معمولاً بیمار را به متخصص فیزیوتراپی معرفی می‌کند.
• تمرین‌های ایروبیک (هوازی): انجام این تمرین‌ها قلب و سیستم گردش خون را قوی‌تر می‌کند.
• تمرین‌های افزایش دامنه حرکت: این تمرین‌ها انعطاف پذیری بدن را افزایش می‌دهد و از ضعیف شدن عضله‌ها جلوگیری می‌کند.
• کمپرس گرم یا سرد، قرار دادن کیسه یخ یا آب گرم روی مفصل دردناک. پزشک با توجه به شرایط بیمار مناسب بودن کمپرس گرم یا سرد یا ترکیبی از هر دو را مشخص می‌کند.
• تحریک الکتریکی عصب از روی پوست (TENS) که در آن پالس‌های الکتریکی با استفاده از وسیله کوچکی به مفصل دردناک اعمال می‌شود.
پزشک داروهای خاصی، نظیر ضد دردهایی چون مخدرهای ملایم یا آمپول‌های کورتیکواستروئید برای تزریق در مفصل، را در درمان آرتروز تجویز می‌کند. مصرف استروئید خوراکی معمولاً توصیه نمی‌شود و تزریق صرفاً برای درمان حمله‌های شدید درد یا شرایط خاص سودمند است. جراحی خوشبختانه اکثر موارد آرتروز ستون فقرات را می‌توان بدون جراحی درمان کرد. آرتروز ستون فقرات یکی از علل تنگ شدن مجرای نخاعی است.
برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه درمان‌های غیر جراحی ارائه شده در کلینیک دردشناسی پروفسور سیروس مؤمن زاده و توضیحات مربوط به آنها به مقالات درمان‌های بدون جراحی مراجعه کنید و در صورت تمایل به استفاده از این درمان‌های ترکیبی جامع و مدرن با تلفن 88460605-021، 02188449335 , 09198172104 و 09338866615 تماس بگیرید.