بلاک به معنی قطع کردن مسیر درد است و هم کاربرد درمانی و هم کاربرد تشخیصی دارد و با تزریق مواد بی حسی و در مواردی همراه با کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب انجام می شود.
آناتومی شبکه عصبی سلیاک:
گانگیون ها گره های عصبی هستند که تعدادی عصب به آن ها وارد می شوند و بعد از یکی شدن با یک دیگر شاخه های جدیدی از گانگلیون خارج می شوند. گانگلیون های سمپاتیکی قفسه سینه در جلو/کنار مهره های ستون فقرات قرار دارند. شاخه های ورودی به این گانگیون ها مستقیما از اعصاب نخاعی (spinal nerves، اعصابی که از نخاع خارج می شوند و با عبور از فاصله بین مهره های ستون فقرات به سمت اندام های هدفشان حرکت می کنند) منشا می گیرند. همچنین خود این گانگلیون ها با یکدیگر ارتباط دارند و شاخه های نهایی خارج شده از آن ها به سمت ارگان های بدن حرکت می کند و بسیاری از فعالیت های خودکار بدن را کنترل می کنند.
تعدادی از فیبرهای عصبی اعصاب نخاعی ۵ تا ۱۲ (اعصاب نخاعی خارج شده از فضای بین مهره ای ۵ تا ۱۲) بعد از عبور از زنجیره گانگلیون های سمپاتیکی قفسه سینه، به سه عصب اسپنیک بزرگتر (greater)، کوچکتر (lesser) و کوچکترین (least) تقسیم می شوند. این سه عصب بعد از عبور از دیافراگم و ورود به فضای شکم، در کنار شریان آئورت شبکه عصبی سلیاک (Celiac plexus) را تشکیل می دهند که از این شبکه عصبی شاخه های متعددی به سمت احشا شکم می روند و آن ها را عصب دهی می کنند.
عصب اسپلنچنیک بزرگتر از اعصاب بین مهره ای ۵ تا ۱۰، عصب اسپلنچنیک کوچکتر از اعصاب بین مهره ای ۱۰ و ۱۱ و عصب اسپلینک کوچکترین از اعصاب بین مهره ای ۱۱ و ۱۲ منشا می گیرد.
احشا عصب دهی شده توسط شاخه های شبکه سلیاک (که خودش از به هم رسیدن ۳ عصب اسپلنچنیک بزرگتر و کوچکتر و کوچکترین) تشکیل شده عبارت اند از انتهای تحتانی مری، معده، روده کوچک و نیمه اول روده بزرگ، غدد فوق کلیوی، پانکراس، طحال و سیستم صفراوی.
کاربرد ها:
از این بلاک برای تشخیص منشا سندروم های درد در پهلو، قسمت بالایی شکم و ارگان های داخل شکم استفاده می شود. بسته به محل انجام انجام بلاک و با توجه به پاسخ دادن یا عدم پاسخ بیمار به بلاک می توان منشا درد را مشخص کرد به این صورت که درصورت کنترل شدن درد، پیام های درد از این شبکه عصبی که بلاک شده اند، منتقل می شدند. دیگر کاربرد های این بلاک کنترل درد های حاد ناشی از پانکراتیت (التهاب و آسیب پانکراس) حاد، درد ناشی از نارسایی شراین (سرخرگ ها) شکمی و درد ناشی از مسدود کردن شریان کبدی برای درمان سرطان کبد، هستند.
بلاک دائمی گانگیون های سمپاتیک سینه ای برای کنترل درد هایی انجام می شود که به بلاک موقتی پاسخ داده اند ولی بعد از مدتی عود کرده اند، مانند درد های ناشی از تومور در احشا شکم یا درد پانکراتیت مزمن. نحوه انجام این بلاک مشابه بلاک موقتی است ولی به جای مواد بی حسی از مواد کشنده عصب استفاده می شود. اگر بیمار نیاز به بلاک دائمی برای کنترل درد داشته باشد، می توان با انجام بلاک موقت تاثیر بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
این بلاک مخصوصا برای درمان سندروم های درد شکمی مزمن و از آن بیشتر برای درد های ناشی از سرطان موثر است. تمام کاربرد های بلاک اعصاب اسپلنچنیک با بلاک شبکه عصبی سلیاک یکی هستند (چون هر دو بخشی از یک مسیر عصبی هستند) و به دلیل عوارض جانبی بالاتر بلاک اعصاب اسپلنچنیک معمولا از این بلاک فقط در افرادی استفاده می شود که به بلاک شبکه سلیاک پاسخ نداده اند.
نحوه انجام بلاک:
این بلاک به ۷ روش مختلف انجام می شود که در ادامه توضیح داده خواهد شد.
۱- روش دو سوزنی خلفی بدون عبور از دیافراگم (Two-needle retrocrural):
در این روش سوزن از پشت بدن وارد می می شود ولی به حدی وارد نمی شود که از عضله دیافراگم عبور کند. بیمار به شکم می خوابد و بالشت کوچکی زیر شکم بیمار قرار می گیرد تا ستون فقرات سینه ای کمی خم شود. سپس پزشک با لمس ستون فقرات محل تزریق را مشخص می کند. بعد از مشخص کردن محل ورود سوزن (در زیر پایین ترین دنده و با فاصله چند سانتی متری از خط وسط)پوست بیمار با بتادین استریل می شود و سوزن وارد بافت می شود. بعد از تنظیم کردن محل نوک سوزن داخل بافت، با لمس کردن مهره ستون فقرات با نوک سوزن ، تزریق انجام می شود.
می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک سوزن استفاده کرد.۲- روش تک سوزنی خلفی بدون عبور از دیافراگم (Single-needle retrocrural):
این روش هم مشابه روش قبلی است ولی به جای استفاده از دو سوزن، از یک سوزن استفاده می شودکه با این کار احتمال بروز عوارض جانبی کاهش پیدا می کند.
۳- روش دو سوزنی خلفی با عبور از دیافراگم (Two-needle transcrural):
این روش هم مشابه روش اول است اما سوزن کمی عمقی تر قرار داده می شود و از دیافراگم عبور می کند. مزایا این روش نسبت به روش اول ایجاد عوارض عصبی کمتر است (چون نوک سوزن با فاصله بیشتری نسبت به نخاع و اعصاب نخاعی قرار می گیرد).
۴- روش تک سوزنی خلفی کنار آئورتی (Single-needle periaortic):
این روش هم مشابه روش قبلی است اما به جای دو سوزن از یک سوزن استفاده می شود. مزایا این روش نسبت به روش قبلی ایجاد کاهش احتمال ایجاد عوارض و درد بعد از تزریق است.
۵- روش تک سوزنی خلفی با عبور از آئورت (Single-needle transaortic):
این روش هم مشابه روش قبلی است اما به جای عبور سوزن از کنار آئورت، سوزن از داخل آئورت عبور می کند و به شبکه سلیاک می رسد. این روش امن ترین روش است و علاوه بر آن بیشترین میزان موفقیت را دارد و ماده بی حسی تزریق شده کمتر از بقیه روش ها است.
۶- روش تک سوزنی کناری (Single-needle lateral):
در این روش سوزن از سمت پهلو بیمار وارد بدن می شود و بیمار به پشت می خوابد. مزایا این روش آسانی انجام، کاهش احتمال آسیب اعصاب نخاعی و کاهش ناراحتی بعد از بلاک است. اما مهم ترین مزیت این روش این است که بیمار خوابیده به پشت قرار می گیرد (برعکس روش های قبلی). این موضوع در بیمارانی که درد شکمی دارند و با خوابیدن روی شکم دچار درد شدید می شوند بسیار مهم است.
۷- روش تک سورنی قدامی (Single-needle anterior):
در این روش سوزن از سمت جلوی شکم وارد می شود و بیمار به پشت می خوابد. مزایا این روش هم مانند مزایا روش قبلی هستند.
نحوه انجام بلاک:
تمام روش های بالا با استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی یا CT scan انجام می شوند که به پزشک اجازه می دهند مسیر عبور سوزن را در تمام طول تزریق مشاهده کند.
عوارض جانبی احتمالی:
به دلیل نزدیکی اعصاب اسپلنچنیک به عروق، این تزریق در افرادی که اختلالات انعقادی دارند (به دلیل مصرف دارو یا بیماری) ممنوع است. دیگر ممنوعیت این تزریق وجود عفونت موضعی در محل تزریق، وجود عفونت داخل شکمی یا سپسیس (عفونت خون) است. یکی دیگر از ممنوعیت های این تزریق انسداد روده است، چون پس از این بلاک حرکات روده افزایش پیدا می کنند و می توانند باعث بدتر شدن انسداد شود. همچنین نیمی از بیماران بعد از تزریق دچار اسهال می شوند که این عارضه به دلیل افزایش حرکات روده است.
به دلیل نزدیک بودن این گانگلیون ها به ساختار های متعددی از جمله عروق، نخاع و اعصاب نخاعی احتمال تزریق ماده بی حسی داخل این ساختار ها وجود دارد. تزریق به نخاع می تواند باعث بی حسی کل نخاع شود و تزریق به اعصاب نخاعی باعث بی حسی این اعصاب می شود. همچنین احتمال آسیب دیدن نخاع و اعصاب نخاعی و توسط نوک سوزن وجود دارد. تزریق داخل عروق می تواند باعث ایجاد لخته و قطع شدن خونرسانی به نخاع شود که نتیجه آن ایجاد فلجی خواهد بود. همچنین تزریق به دیسک های بین مهره ای می تواند باعث دیسکیت (التهاب دیسک) شود. همچنین اگر سوزن بیش از حد به سمت طرفین متمایل شود احتمال آسیب به کلیه ها هم وجود دارد. سوراخ شدن پرده جنب پوشاننده ریه توسط سوزن باعث پونومتوراکس می شود که علامت اصلی آن تنگی نفس است ولی عارضه جدی ای نیست.
می توان با دقت در درست بودن نوک محل سوزن و استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی یا CT scan به راحتی می توان جلوی این عوارض را گرفت.