بلاک به معنی قطع کردن مسیر درد است و هم کاربرد درمانی و هم کاربرد تشخیصی دارد و با تزریق مواد بی حسی و در مواردی همراه با کورتیکواستروئید انجام می شود.
آناتومی مفاصل فست:
مفاصل فست بین زوائد کناری مهره های ستون فقرات قرار دارند و مهره های بالایی و پایینی را به یک دیگر متصل می کنند.
دور این مفصل، کپسول مفصلی قرار دارد که مایع مفصلی را به داخل مفصل ترشح می کند. سر استخوان های داخل مفصل با غضروف پوشیده شده است. نقش این غضروف ها و مایع مفصلی نرم کردن حرکات مفصل است. کپسول مفصلی محل اصلی ایجاد پیام های درد در مفصل است.
مفاصل فست معمولا به دو دلیل دچار آسیب می شوند. اول به دلیل آرتریت و دوم به دلیل تروما (اسیب فیزیکی، مثلا تصادف یا بلند کردن جسم سنگین و چرخش های سریع). هر دوی این عوامل باعث التهاب و در مواردی چسبندگی کپسول مفصلی می شوند و ایجاد درد می کنند. این درد معمولا به صورت درد در پشت کمر و باسن و گاهی در ران احساس می شود. معمولا همراه درد، کاهش دامنه حرکتی و اسپاسم (گرفتگی عضلات) عضلات پشت کمر هم وجود دارد.
این مفاصل از دو عصب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می شوند) عصب دهی می شوند. یک شاخه از عصب نخاعی مهره بالایی و یک شاخه از عصب مهره پایینی. به همین دلیل برای کنترل دردناشی از التهاب این مفاصل نیاز به بلاک هر دوی این اعصاب است.
کاربرد ها:
بلاک مفصل فست کمری برای تشخیص و درمان درد های ناشی از این مفصل که به دلیل تروما یا آرتریت اتفاق می افتند استفاده می شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد، یعنی منشا درد از این مفصل بوده است. همچنین قبل از انجام بلاک دائمی از بلاک موقت برای پیشبینی اثر بخشی بلاک دائمی استفاده می شود. بلاک دائمی برای افرادی استفاده می شود به بلاک موقت پاسخ داده اند ولی به دلیل موقتی بودن آن، بعد از مدتی درد عود کرده است.
نحوه انجام بلاک:
این بلاک به سه روش مختلف انجام می شود که هر کدام کاربرد های مخصوص خودشان را دارند. این سه روش عبارت اند از: روش شاخه داخلی (Medial branch)، روش تخریب با امواج رادیویی (بلاک دائمی) (Radiofrequency lesioning)، روش داخل مفصلی (Intra-articular).
روش شاخه داخلی:
این روش معمول ترین روش انجام این بلاک است و اکثر سندروم های درد با این روش مورد درمان قرار می گیرند. بیمار به شکم می خوابد، پشانی بیمار روی یک حوله قرار می گیرد، یک بالشت زیر سینه بیمار قرار میگیرد تا ستون فقرات کمری کمی به سمت خم شود. با مشخص کردن خار های های مهره ای پشت کمر محل انجام تزریق (۵ سانتی متر به سمت خارج برجستگی خار پشت مهره ای) مشخص می شود. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با الکل یا بتادین، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن تزریق انجام می شود.
می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک سوزن استفاده کرد.
روش تخریب با امواج رادیویی:
در این روش به جای تزریق ماده بی حسی، از سوزنی استفاده می شود که با امواج رادیویی عصب را تخریب می کند. در این روش هم مانند روش قبلی بیمار به شکم می خوابد و یک بالشت زیر سینه بیمار قرار میگیرد تا ستون فقرات کمری کمی خم شود. با مشخص کردن خار های های مهره ای پشت کمر محل ورود سوزن (۵ سانتی متر به سمت خارج برجستگی خار پشت مهره ای) مشخص می شود. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با الکل یا بتادین، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن با امواج رادیویی عصب تخریب می شود. می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک سوزن استفاده کرد.
روش داخل مفصلی:
از این روش برای تشخیص مفصلی استفاده که عامل درد است. در این روش سوزن وارد خود فضای مفصلی می شود و تزریق داخل آن صورت می گیرد. . در این روش هم مانند روش قبلی بیمار به شکم می خوابد و یک بالشت زیر سینه بیمار قرار میگیرد تا ستون فقرات کمری کمی خم شود. با مشخص کردن خار های های مهره ای پشت کمر محل انجام تزریق (3.5 سانتی متر به سمت خارج برجستگی خار پشت مهره ای و مقداری پایین تر) مشخص می شود. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با الکل یا بتادین، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن تزریق انجام می شود. می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک سوزن استفاده کرد.عوارض جانبی احتمالی:
به دلیل نزدیک بودن این عصب به ساختار های متعددی از جمله شریان مهره ای (سرخرگ اصلی نخاع) ، خود نخاع، اعصاب نخاعی احتمال تزریق ماده بی حسی داخل این ساختار ها وجود دارد. تزریق داخل شریان مهره ای می تواند باعث مسمومیت بیمار شود. تزریق به نخاع می تواند باعث بی حسی کل نخاع شود و تزریق به اعصاب نخاعی باعث بی حسی این اعصاب و در نتیجه احساس بی حسی یا ضعف در پا ها شود. می توان با دقت در درست بودن نوک محل سوزن و استفاده از تصویر برداری فلوروسکوپی به راحتی می توان جلوی این عوارض را گرفت.
ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.
تعدادی از بیماران بعد از انجام بلاک دچار یک افزایش درد موقت می شوند. این درد و درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می روند.
نکات کلینیکی:
بلاک موقت (چه داخل مفصلی و چه روش شاخه داخلی) برای کنترل درد هایی که با بلاک اپیدورال کمری کنترل نشده اند کاربرد بسیار خوبی دارند. همچنین بلاک دائمی یکی از روش های موثر برای درد های نخاعی ای است که بعد از تروما ایجاد شده اند و به دیگر روش های درمانی پاسخ نداده اند.