بلاک به معنی قطع کردن مسیر درد است و هم کاربرد درمانی و هم کاربرد تشخیصی دارد. بلاک موقتی اعصاب با استفاده از تزریق مواد بی حسی و در مواردی همراه با تزریق کورتیکواستروئید ها انجام می شود. در بلاک دائمی با روش رادیوفرکوئنسی به جای تزریق مواد بی حسی از سوزنی که استفاده می شود که اعصاب آن ناحیه را تخریب می کند و باعث بلاک و بی دردی دائمی می شود.
آناتومی مفصل ساکروایلیاک:
مفصل ساکروایلیاک یکی از مهم ترین مفاصل لگن است و بین دو استخوان ساکروم و استخوان ایلیاک قرار دارد. استخوان ساکروم در انتهای ستون فقرات قرار دارد و از دو طرف به دو استخوان ساکروم متصل می شود.
خود مفصل ساکروایلیاک و لیگلامان (بافت های همبندی که استخوان ها را به یکدیگر متصل می کنند) های اطراف آن محل اعصابی هستند که پیام های درد را منتقل می کنند.
این مفصل توسط شاخه هایی از 4 عصب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع خارج می شوند) عصب دهی می شود. این اعصاب مسئول انتقال پیام های درد به نخاع و مغز هستند و با بلاک این اعصاب می توان برای بیمارانی که از درد مفصل ساکروایلیاک رنج می برند بی دردی فراهم کرد.
سندروم های درد و اختلال مفصل ساکروایلیاک معمولا بدون ضایعه قابل مشاهده ای بروز پیدا می کنند و به دلیل اختلال بیومکانیکی مفصل هستند. از عللی که باعث اختلال این مفصل می شوند می تواند به اختلالات ستون فقرات، جراحی های قبلی ستون فقرات و اختلاف طول دو پا اشاره کرد. درد سندروم های درد مفصل ساکروایلیاک در قسمت بالایی-داخلی باسن، قسمت خارجی باسن احساس می شوند و به سمت خارجی-فوقانی ران و کشاله ران منتشر می شوند.
یکی از روشهای بلاک این مفصل بلاک دائمی اعصابی است که مسئول عصب دهی به این مفصل هستند. در این روش به جای تزریق دارو های بی حسی و ضد التهابی به خود مفصل، از سوزنی استفاده می شود که با تولید امواج رادیویی اعصابی را که در بالا توضیح داده شدند تخریب می کند.
کاربرد ها:
• کاربرد درمانی این بلاک برای درد های با منشا مفصل ساکروایلیاک است که در بالا توضیح داده شده اند. نکته ای که در مورد این بلاک وجود دارد این است که از این روش به عنوان خط اول درمان استفاده نمی شود. در بیمارانی که به برای آن ها بلاک موقتی اعصاب نخاعی لگنی انجام شده است و به درمان پاسخ داده اند، اما بعد از مدتی دردشان عود کرده است از این روش بلاک دائمی استفاده می شود.
ممنوعیت ها و موارد احتیاط:
• بیماران با نقص سیستم ایمنی (مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان) نسبت به بقیه افراد ریسک بالاتری برای عفونت در محل تزریق دارند.
• برای افرادی که نسبت به دارو هایی لازم برای تزریق یا ماده حاجب لازم برای تصویربرداری حساسیت دارند باید قبل از انجام بلاک دارو های ضد حساسیت تجویز شود.
• اختلال انعقادی افرادی که انعقاد خون در آن ها به آرامی اتفاق می افتد (چه به دلیل بیماری و چه به دلیل مصرف دارو) باید قبل از انجام بلاک کنترل شود.
• عفونت، چه به صورت موضعی در محل تزریق و چه به صورت سیستمیک در کل بدن، باید قبل از انجام تزریق درمان شود.
• انجام بلاک در بیمارانی که به صورت مادرزادی آناتومی متفاوتی دارند باید با احتیاط انجام شود.
بررسی ها و آماده سازی های قبل از تزریق:
قبل از انجام تزریق بیمار از جهت نوع درد و علائم عصبی مورد معاینه قرار می گیرد. همچنین قلب و ریه بیمار معاینه می شوند. اگر بیمار دارو ضد انعقاد مصرف می کند، با تشخیص پزشک دارو ها چند روز قبل از انجام بلاک قطع می شوند تا لخته شدن خون بیمار به حالت عادی برگردد. بیمار از جهت آلرژی به ماده حاجب مورد نیاز برای انجام تصویربرداری حین بلاک بررسی می شود.
همچنین برای مشخص کردن منشا درد بیماران تحت معاینه قرار می گیرند. سه مانور پر کاربرد برای بررسی اختلالات مفصل ساکروایلیاک عبارت اند از:
• مانور پاتریک:
در این تست بیمار به پشت می خوابد و مچ یک پای بیمار روی زانوی پای دیگر قرار می گیرد. سپس پزشک با فشار دادن زانوی پای خم شده به سمت پایین وجود یا عدم وجود درد در مفصل ساکروایلیاک را بررسی می کند.
مانور گانسلن:
در این تست بیمار به پشت دراز می کشد، یک پا به داخل سینه جمع می شود و پای دیگر از لبه تخت آویزان قرار می گیرد. سپس پزشک با با بلاتر بردن پای جمع شده و فشار دادن پای آویزان به سمت پایین سلامت مفصل ساکروایلیاک را ارزیابی می کند.
• مانور یومن:
در این تست بیمار به شکم می خوابد. سپس پزشک با بالا آوردن زانو پای بیمار و فشار دادن همزمان قسمت پشتی لگن به سمت پایین وجود یا عدم وجود درد در مفصل ساکروایلیاک را تست می کند.
نحوه انجام بلاک:
در این بلاک سوزن رادیوفرکوئنسی سمت به اعصاب نخاعی لگنی مربوط به مفصل ساکروایلیاک هدایت می شود. محل قرارگیری سوزن دقیقا در کنار اعصاب نخاعی عبور کننده از حفره های استخوان ساکروم (دنبالچه) است.
بیمار به شکم می خوابد و یک بالشت زیر شکم بیمار قرار می گیرد تا ستون فقرات کمری کمی خم شود. سپس پزشک با لمس لگن محل انجام تزریق را مشخص می کند. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با الکل یا بتادین و ایجاد بی حسی موضعی با تزریق لیدوکائین زیرجلدی، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن تزریق انجام می شود. می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک سوزن استفاده کرد.
بررسی های بعد از تزریق و عوارض جانبی احتمالی:
بعد از انجام تزریق یک معاینه عصبی برای بررسی اثر بخشی بلاک و کشف عوارض احتمالی انجام می شود. بیمار از جهت علائم عصبی و قدرت پا ارزیابی می شود. همچنین به بیمار توصیه می شود که درصورت ایجاد تب یا قرمزی و گرما در محل تزریق به پزشک مراجعه کند.
عوارض ناشی از این بلاک بسیار نادر هستند و این تزریق جزو تزریقات امن به حساب می آید. به دلیل استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، احتمال درست نبودن محل سوزن بسیار کم است. به همین دلیل بلاک شدن اعصاب مربوط به پا و ایجاد ضعف موقتی یک پا به ندرت اتفاق می افتد. بعضی بیماران بعد از انجام تزریق دچار افزایش درد موقت می شوند که این درد به دلیل ورود سوزن به بافت های کمر است. این درد و درد اصلی بیماری به سرعت برطرف می شوند.
عارضه احتمالی دیگر این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت اتفاق می افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می شود. همچنین می توان از پک های سرمازا استفاده کرد. این پک ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می دهند.
ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.