آناتومی دیسک های بین مهره ای ستون فقرات
ستون فقرات در تمام طول خود از مهره ها و دیسک های بین مهره ای تشکیل شده اند. وظیفه دیسک های بین مهره ای فاصله انداختن بین مهره ها و راحت تر کردن حرکات ستون فقرات است. در تصویر زیر این دیسک ها با رنگ سبز نشان داده شده اند:
اگر فشار داخل این دیسک ها به دلیل بیماری بالا برود یا دیواره خارجی آن ها ضعیف شود باعث فتق و بیرون زدگی آن ها و فشار وارد کردن روی اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع منشا می گیرند) مجاور می شود. این اتفاق باعث التهاب عصب و ایجاد درد در ناحیه عصب دهی شده توسط عصب تحت فشار می شود. به عنوان مثال فشار روی اعصاب نخاعی کمری که مسئول انتقال حواس پا هستند باعث درد منتشر شونده از ناحیه کمر به باسن و پا می شود. همچنین بیرون زدگی دیسک در ناحیه گردن باعث فشار روی اعصاب مربوط به دست و ایجاد درد در ناحیه گردن با انتشار به شانه و بازو و دست می شود.
در تصویر زیر یک دیسک سالم همراه با دیسک های بیرون زدگی با شدت های مختلف نشان داده شده اند:
کاربرد ها
این روش برای درمان درد های ناشی از بیرون زدگی دیسک در ناحیه کمر استفاده می شود. در این روش با برداشتن مقداری از محتویات دیسک، فشار داخل دیسک کاهش پیدا می کند و باعث از بین رفتن برآمدگی دیسک می شود.با از بین رفتن برآمدگی دیسک فشار از روی عصب برداشته می شود و درد بیمار بهبود پیدا می کند.
وسیله مورد استفاده در این روش درمانی سوزنی است که در سر خود شکل خاصی برای خارج کردن محتویات دیسک دارد. با وارد کردن این سوزن به فضای دیسک پزشک می تواند مقداری از محتویات دیسک را خارج کند و باعث از بین رفتن فتق دیسک شود. در تصاویر زیر این وسیله نشان داده شده است:
این روش درمانی علاوه بر بیرون زدگی های خفیف دیسک کمر، برای افرادی که دپار حالت شدید این بیماری هستند نیز کاربرد دارد. مزایا این روش نسبت به جراحی عدم نیاز به بیهوشی بیمار و سریع تر برگشتن بیمار به کار های روزانه خود است.
این روش درمانی برای افرادی کاربرد دارد که:
-
درد کمر یک طرفه پا دارند که در آن ها درد پا از درد ستون فقرات بیشتر است.
-
علائمی مانند درد و گزگز پا به همراه شواهدی از بیرون زدگی دیسک در تصویربرداری MRI و CT Scan دارند.
-
در معاینه علائمی به نفع بیرون زدگی دیسک کمر دارند.
-
بعد از 6 هفته از درمان های معمولی بهبودی نداشته اند.
-
ارتفاع دیسکشان حداقل 60% ارتفاع دیسک نرمال است.
-
درد بیمار با بلاک عصب تحت فشار بهبود پیدا کرده است اما به دلیل موقتی بودن بلاک درد عود کرده است.
ممنوعیت ها و موارد احتیاط
افرادی که نیاز به این درمان دارند باید قبل از انجام آن مورد معاینه قرار بگیرند و تصویربرداری های لازم برای تایید تشخیص انجام شود. بیمارانی که داروهای ضدانعقاد مصرف می کنند باید با تایید و بسته به نظر پزشک دارو ها خود را از چند روز قبل قطع کنند. مواردی که باعث ممنوعیت کامل انجام این روش درمانی می شوند عبارت اند از:
-
عفونت در ستون فقرات یا به صورت سیستمیک در بدن.
-
اختلال سیستم ایمنی بدن مثلا در ایدز، دیابت و سرطان.
-
تومور در ستون فقرات.
-
شکستگی ستون فقرات.
-
حاملگی.
-
رسوب کلسیم بر روی دیسک.
-
بیماری مفاصل فست (مفاصل بین مهره های ستون فقرات).
-
اختالات انعقادی کنترل نشده.
همچنین ممکن است منشا درد از دیگر ساختار های ستون فقرات مانند مفاصل فست، لیگامان ها و اعصاب نخاعی باشد و باید قبل از اقدام به درمان دیسک این علل را با معاینه و تصویربرداری های لازم رد کرد.
نحوه انجام
در روش ترانس فورامینال سوزن از بین حفره های مهره ها وارد دیسک می شود. از بین دو روش مختلف انجام این پروسه، روش خلفی-جانبی به دلیل آسان تر بودن، روش معمول تری است اما در بعضی بیماران بسته به صلاح دید پزشک از روش ترانس فورامینال برای درمان بهتر استفاده می شود.
بیمار به شکم می خوابد و یک بالشت زیر شکم بیمار قرار می گیرد تا ستون فقرات کمری کمی خم شود. سپس پزشک با لمس کمر محل ورود سوزن را مشخص می کند. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با بتادین و ایجاد بی حسی موضعی با تزریق لیدوکائین زیرجلدی و دادن دارو آرام بخش به بیمار، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن مقداری از محتویات دیسک تخلیه می شود. می توان حین انجام این بلاک از تصویربرداری فلوروسکوپی برای مشاهده مسیر عبور سوزن و محل قرارگیری نوک آن استفاده کرد.
در تصاویر زیر مراحل مختلف این پروسه نشان داده شده است:
در تصویر فلوروسکوپی زیر سوزن در فضای دیسک نشان داده شده است:
بررسی های بعد از درمان و عوارض جانبی احتمالی
بعد از انجام این روش درمانی بیمار از جهت عوارض جانبی اختمالی بررسی می شود و یک مسکن ساده برای بیمار تجویز می شود. بسیاری از بیمارن کاهش درد آنی خواهند داشت، اما در بعضی افرا ممکن است این کاهش درد تا 6 هفته زمان ببرد. در افرادی که عصب تحت فشار بسیار ملتهب شده است می تواند از بلاک عصب برای تسریع فرآیند بهبودی استفاده کرد.
عوارض ناشی از این بلاک بسیار نادر هستند و این تزریق جزو تزریقات امن به حساب می آید. به دلیل استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، احتمال درست نبودن محل سوزن بسیار کم است. به همین دلیل آسیب اعصاب مربوط به پا و ایجاد ضعف موقتی یک پا به ندرت اتفاق می افتد.
عارضه احتمالی دیگر این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت اتفاق می افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می شود. همچنین می توان از پک های سرمازا استفاده کرد. این پک ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می دهند. ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت. علائم عفونت عبارت اند از: تب، درد ستون فقرات و کمر و افزایش درد بیمار حین خم شدن.