بلاک به معنی قطع کردن مسیر درد است و هم کاربرد درمانی و هم کاربرد تشخیصی دارد و با تزریق مواد بی حسی و در مواردی همراه با کورتیکواستروئید انجام می شود.
آناتومی عصب پودندال
عصب پودندال از شبکه عصبی لگنی (شبکه ای از اعصابی که متسقیما از نخاع در سطح لگن خارج می شوند) منشا می گیرد. این عصب مسئولیت تامین حرکت عضلات و حس کف لگن و ناحیه تناسلی را بر عهده دارد. این عصب سه شاخه اصلی به نام های رکتال (Rectal)، پرینئال (Perineal) و کلیتورال/پنایل (Penile/Clitoral) دارد که به ترتیب به مقعد، کف لگن و ناحیه کلیتوریس یا آلت عصب دهی می کنند.
در تصویر زیر این عصب در کف لگن نشان داده شده است:
درد ناشی از التهاب عصب پودندال به دلیل تحت فشار قرارگرفتن عصب در مسیرش ایجاد می شود که بر حسب محل درگیری عصب، درد و بی حسی و اختلال حرکتی می تواند در ناحیه مقعد، کف لگن یا الت به صورت مزمن بروز پیدا کند. التهاب عصب پودندال در خانم ها بیشتر از آقایان اتفاق می افتد.
درد ناشی از نورالژی (التهاب عصب که باعث درد می شود) پودندال معمولا به صورت سوزشی، برق گرفتگی و خنجر زدن در لگن احساس می شود. بسته به شاخه درگیر ممکن است بیمار در واژن یا مقعد خود احساس وجود جسمی خارجی بکند. بسیار از افراد مبتلا به التهاب عصب پودندال احساس داغی و سوزش حین دفع مدفوع و ادرار کردن و رابطه جنسی می کنند. وجود یبوست در این افراد بسیار شایع است. درد این بیماری معمولا یک طرفه است و با نشستن، دوچرخه سواری تشدید پیدا می کند و با ایستادن و دراز کشیدن بهتر می شود.
کاربرد های بلاک عصب پودندال
این بلاک هم کاربرد تشخیصی و هم درمانی دارد به این صورت که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار بهبود یافت منشا درد عصب پودندال بوده است و نیاز به بررسی دیگر ساختار های ناحیه مانند دیگر اعصاب و تندون ها و مفاصل نیست.
کاربرد های بلاک عصب پودندال عبارت اند از:
-
تشخیص و درمان نورالژی (التهاب عصب که باعث درد می شود) عصب پودندال.
-
تشخیص و درمان درد های مزمن کف لگن.
-
مشخص کردن میزان محدودیت حسی در افرادی که نیاز به بلاک دائمی (تخریب عصب) عصب پودندال دارند.
موارد احتیاط
-
اختلال انعقادی به دلیل مصرف دارو یا بیماری که اصلاح نشده باشد. در بیمارانی که داروی ضد انعقادی مصرف می کنند بسته به تشخیص پزشک باید دارو را چند روز قبل از انجام بلاک قطع کرد. اختلالات انعقادی در بیمارانی که به دلیل سرطان تحت شیمی درمانی هستند نیز ممکن است وجود داشته باشد.
-
بیماران با اختلال سیستم ایمنی مانند بیماران سرطانی و دیابتی که دیبابتشان به خوبی کنترل نشده است و بیماران مبتلا به ایدز ریسک بالاتری برای ایجاد عفونت دارند.
موارد ممنوعیت
-
وجود عفونت در محل تزریق یا به صورت سیستمیک در بدن (سپسیس) و یا عفونت داخل مفصلی. در این بیماران ابتلا باید عفونت درمان شود و سپس تزریق انجام می شود.
-
اختلال انعقادی غیرقابل اصلاح.
-
حساسیت بیمار به دارو های لازم برای بلاک.
-
وجود تومور در محل تزریق.
-
مادران حامله.
بررسی ها و آماده سازی های قبل از تزریق
قبل از انجام تزریق بیمار از جهت نوع درد و علائم عصبی مورد معاینه قرار می گیرد. اگر بیمار دارو ضد انعقاد مصرف می کند، با تشخیص پزشک دارو ها چند روز قبل از انجام بلاک قطع می شوند تا لخته شدن خون بیمار به حالت عادی برگردد. بسته به شرایط بیمار ممکن است لازم باشد تا ابتدا با تصویربرداری MRI و یا CT scan و یا X-Ray آناتومی ناحیه مورد بررسی قرار می گیرد و سپس تزریق انجام می شود. در بیماران دیابتی نیز باید قبل از انجام بلاک از کنترل بودن قند خون اطمینان حاصل کرد.
برتری های تصویربرداری فلوروسکوپی
مزیت اصلی تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی مشاهده مسیر عبور سوزن و موقعیت آن در تمام طول تزریق است. این کار نه تنها احتمال موفقیت بلاک را افزایش می دهد بلکه ریسک ایجاد عوارض جانبی را نیز به مقدار زیادی کاهش می دهد. همچنین در بیمارانی که اضافه وزن شدید دارند لمس ساختار های درونی به صورت مستقیم و تعیین محل دقیق آن ها مشکل است و در این افراد می توان از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی برای انجام تزریق استفاده کرد.
نحوه انجام بلاک
در این روش سوزن از سمت پشت باسن به سمت عصب پودندال هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می گیرد، سپس پزشک با استخوان ها و ساختار های آناتومیک کف لگن محل تزریق را مشخص می کند. بعد از مشخص کردن محل ورود و استریل کردن و ایجاد بی حسی موضعی، سوزن وارد بافت می شود و بعد از تنظیم کردن محل نوک سوزن داخل بافت با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی تزریق انجام می شود.
نحوه قرارگیری بیمار:
تصویر فلوروسکوپی سوزن در محل عصب پودندال در روش خلفی:
بررسی های بعد از تزریق
بعد از انجام تزریق یک معاینه کامل عصبی برای بررسی اثر بخشی بلاک و کشف عوارض احتمالی انجام می شود. همچنین بیمار قبل از ترخیص مدت کوتاهی تحت نظر قرار می گیرد تا از نبودن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود.
درد بیمار در 5 تا 10 دقیقه بعدی به دلیل تزریق ماده بی حسی به مقدار بسیار زیادی کاهش می یابد. به بیمار توصیه می شود تا در صورت بروز تب یا افزایش درد و یا تنگی نفس با پزشک تماس بگیرد.
عوارض جانبی احتمالی
احتمال درست نبودن محل سوزن و عوارض ناشی از آن از جمله آسیب به روده و آسیب اعصاب و شریان (سرخرگ) ها و ورید (سیاهرگ) های ناحیه، تزریق داخل شریانی یا وریدی، به دلیل استفاده از تصویربرداری فلوروسکوپی به ندرت اتفاق می افتند. دیگر عارضه احتمالی این تزریق حساسیت فرد به دارو های تزریق شده است که احتمال ایجاد این عارضه نیز بسیار پایین است.
عارضه دیگر این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت اتفاق می افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می شود. همچنین می توان از پک های سرمازا استفاده کرد. این پک ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می دهند.
ایجاد عفونت بعد از تزریق، که با درد ناحیه تزریق و تب خود را نشان می دهد، نادر است و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت. به دلیل نزدیک بودن عصب پودندال به عصب سیاتیک احتمال بلاک شدن عصب سیاتیک به مقدار کم وجود دارد که می تواند باعث کاهش موقتی پا شود. این عارضه به صورت خود به خودی بعد از مدت کوتاهی از بین می رود.