بلاک به معنی قطع پیام رسانی اعصاب است و معمولا برای جلوگیری از درد و درمان سندروم های درد مختلف با استفاده از تزریق مواد بی حسی و در مواردی کورتیکواستروئید ها (دسته ای از دارو های ضد التهابی) انجام می شود.
آناتومی عصب پودندال
عصب پودندال از شبکه عصبی لگنی (شبکه ای از اعصابی که مستقیما از نخاع در سطح لگن خارج می شوند) منشا می گیرد. این عصب مسئولیت تامین حرکت عضلات و حس کف لگن و ناحیه تناسلی را بر عهده دارد. این عصب سه شاخه اصلی به نام های رکتال (Rectal)، پرینئال (Perineal) و کلیتورال/پنایل (Penile/Clitoral) دارد که به ترتیب به مقعد، کف لگن و ناحیه کلیتوریس یا آلت عصب دهی می کنند.
در تصویر زیر این عصب در کف لگن نشان داده شده است:
درد ناشی از التهاب عصب پودندال به دلیل تحت فشار قرارگرفتن عصب در مسیرش ایجاد می شود که بر حسب محل درگیری عصب، درد و بی حسی و اختلال حرکتی می تواند در ناحیه مقعد، کف لگن یا الت به صورت مزمن بروز پیدا کند. التهاب عصب پودندال در خانم ها بیشتر از آقایان اتفاق می افتد.
درد ناشی از نورالژی (التهاب عصب که باعث درد می شود) پودندال معمولا به صورت سوزشی، برق گرفتگی و خنجر زدن در لگن احساس می شود. بسته به شاخه درگیر ممکن است بیمار در واژن یا مقعد خود احساس وجود جسمی خارجی بکند. بسیار از افراد مبتلا به التهاب عصب پودندال احساس داغی و سوزش حین دفع مدفوع و ادرار کردن و رابطه جنسی می کنند. وجود یبوست در این افراد بسیار شایع است. درد این بیماری معمولا یک طرفه است و با نشستن و دوچرخه سواری تشدید پیدا می کند و با ایستادن و دراز کشیدن بهتر می شود. نورالژی عصب پودندال در خانم ها با سابقه زایمان طبیعی، افراد با سابقه جراحی لگن و تروما و ضربه به لگن و ورزشکاران حرفه ای شایع تر است.
تصویربرداری در تزریقات مدیریت درد
به طور کلی موفقیت بلاک هایی که برای کنترل و درمان سندورم های درد انجام می شوند به دقت تزریق بستگی دارد. دو نوع کلی انجام تزریقات استفاده از آناتومی سطحی برای مشخص کردن محل تزریق (روش بلایند) و استفاده از تصویربرداری همزمان هستند. در روش بلایند به دلیل آن که ساختار های داخلی در هنگام تزریق دیده نمی شوند امکان اشتباه قرار گرفتن محل سوزن بیشتر است. این روش ها به عنوان روش های کلاسیک انجام تزریق شناخته می شوند و به مرور زمان به دلیل افزایش دقت تصویربرداری های مختلف امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. استفاده از تصویربرداری همزمان به پزشک اجاره می دهد تا آناتومی ناحیه تزریق را قبل از ورود سوزن برسی کند و تزریق دقیق تری انجام دهد که باعث کمتر اذیت شدن بیمار حین انجام تزریق، بلاک با کیفیت تر و طولانی تر، کاهش مقدار داروی مورد نیاز برای تزریق و کاهش عوارض جانبی می شود. از تصویربرداری هایی که به صورت گسترده برای انجام بلاک های مختلف از آن ها کمک گرفته می شود می توان به سونوگرافی، فلوروسکوپی و CT Scan اشاره کرد.
برتری های تصویربرداری سونوگرافی
از بین تصویربرداری هایی که برای انجام بلاک استفاده می شوند، تصویربرداری سونوگرافی از همه در دسترس تر است و به دلیل نبودن پرتو های یونیزان در این تصویربرداری و عدم نیاز به تزریق ماده حاجب ریسک کمتر نسبت به بقیه دارد. تصویربردای سونوگرافی توانایی نشان دادن عروق محل تزریق را دارد و می توان از آن برای جلوگیری از تزریق داخل عروقی استفاده کرد. علاوه بر توانایی نشان دادن عروق، دستگاه سونوگرافی با نشان دادن اعصاب و دیگر ساختار های بافت نرم ناحیه حین انجام تزریق امکان تزریق دقیق تر و موثر تر با عوارض جانبی کمتر را فراهم می کند. یکی از برتری های تصویربردای سونوگرافی به تصویربرداری فلورسکوپی توانایی نشان دادن عصب پودندال حین عبور آن از بین لیگامان های کف لگن است. در مطالعات انجام شده مشاهده عروق و دیگر اجزا بافت نرم منطقه با تصویربرداری سونوگرافی آسان تر از تصویربرداری فلورسکوپی بوده است. هرچند که طی این مطالعات میزان موفقیت بلاک عصب پودندال تحت گاید سونوگرافی تفاوتی با بلاک تحت گاید فلورسکوپی نداشته است اما عوارض جانبی در بیمارانی که برای آن ها از تصویربرداری سونوگرافی استفاده شده بود کمتر بود.
یک برتری دیگر تصویربرداری سونوگرافی به تصویربردای فلوروسکوپی نبود پرتو های یونیزان است و امکان استفاده از این تصویربرداری برای خانم های حامله نیازمند تزریق وجود دارد. لازم به ذکر است که در افرادی که علت جراحی یا به صورت مادرزادی آناتومی به هم ریخته و غیرطبیعی دارند ممکن است بسته به نظر پزشک نوع تصویربرداری برحسب بیمار متفاوت باشد.
کاربرد ها
این بلاک هم کاربرد تشخیصی و هم درمانی دارد به این صورت که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار بهبود یافت منشا درد عصب پودندال بوده است و نیاز به بررسی دیگر ساختار های ناحیه مانند دیگر اعصاب و تندون ها و مفاصل نیست. دیگر کاربرد تشخیصی این بلاک مشخص کردن میزان محدودیت حسی در افرادی که نیاز به بلاک دائمی (تخریب عصب) عصب پودندال دارند. کاربرد درمانی این بلاک نیز کنترل درد های ناشی از نورالژی عصب پودندال و درد های لگنی است.
ممنوعیت ها
در افرادی که به دلیل بیماری ای دیگر (مانند بیماری قلبی) دارو های ضد انعقاد مصرف می کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود.
همچنین در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود. این تزریق نباید برای افرادی که به دارو های لازم برای تزریق حساسیت دارند یا در مسیر عبور سوزن تومور دارند، انجام شود.
بررسی ها و آماده سازی های قبل از تزریق
قبل از انجام تزریق بیمار از جهت نوع درد و علائم عصبی مورد معاینه قرار می گیرد. اگر بیمار دارو ضد انعقاد مصرف می کند، با تشخیص پزشک دارو ها چند روز قبل از انجام بلاک قطع می شوند تا لخته شدن خون بیمار به حالت عادی برگردد. بسته به شرایط بیمار ممکن است لازم باشد تا ابتدا با تصویربرداری MRI و یا CT scan و یا X-Ray آناتومی ناحیه مورد بررسی قرار می گیرد و سپس تزریق انجام می شود. در بیماران دیابتی نیز باید قبل از انجام بلاک از کنترل بودن قند خون اطمینان حاصل کرد.
نحوه انجام بلاک
در این روش سوزن از سمت پشت باسن به سمت عصب پودندال هدایت می شود. بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می گیرد، سپس پزشک با استخوان ها و ساختار های آناتومیک کف لگن محل تزریق را مشخص می کند. بعد از مشخص کردن محل ورود و استریل کردن و ایجاد بی حسی موضعی، سوزن وارد بافت می شود و بعد از تنظیم کردن محل نوک سوزن داخل بافت با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی تزریق انجام می شود.
نحوه قرارگیری بیمار:
محل قرارگیری پروب سونوگرافی:
تصاویر سونوگرافی که در آن ها عصب پودندال با PN نشان داده شده است:
تصویر سونوگرافی سوزن در محل عصب پودندال در روش خلفی:
نحوه انجام تزریق:
بررسی های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می گیرد. اثرات ضد درد بلاک حدود 5 دقیقه بعد از تزریق شروع می شود. با اینکه اکثر بیماران بعد از انجام بلاک بی دردی پیدا می کنند، بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی بعد از انجام بلاک را تجربه می کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می رود.
به بیماران توصیه می شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند.
عوارض جانبی احتمالی
احتمال درست نبودن محل سوزن و عوارض ناشی از آن از جمله آسیب به روده و آسیب اعصاب و شریان (سرخرگ) ها و ورید (سیاهرگ) های ناحیه، تزریق داخل شریانی یا وریدی، به دلیل استفاده از تصویربرداری سونوگرافی به ندرت اتفاق می افتند. دیگر عارضه احتمالی این تزریق حساسیت فرد به دارو های تزریق شده است که احتمال ایجاد این عارضه نیز بسیار پایین است. عارضه احتمالی دیگر این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت اتفاق می افتد. اما می توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می شود. همچنین می توان از پک های سرمازا استفاده کرد. این پک ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می دهند.
ایجاد عفونت بعد از تزریق، که با درد ناحیه تزریق و تب خود را نشان می دهد، نادر است و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت. به دلیل نزدیک بودن عصب پودندال به عصب سیاتیک احتمال بلاک شدن عصب سیاتیک به مقدار کم وجود دارد که می تواند باعث کاهش موقتی پا شود. این عارضه به صورت خود به خودی بعد از مدت کوتاهی از بین می رود. با کمک تصویربرداری سونوگرافی و مشاهده محل سوزن بلاک شدن عصب سیاتیک به ندرت اتفاق می افتد.