بلاک عصب واگ (Vagus) تحت گاید سونوگرافی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال‌های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند.
آناتومی عصب واگ
عصب واگ یکی از اعصابی است که مستقیما از مغز منشا می‌گیرد. این عصب بعد از خروج از مغز به سمت پایین حرکت می‌کند و از گردن عبور کرده و به قفسه سینه وارد می‌شود. این عصب مسئولیت عصب‌دهی به قسمت‌هایی از حنجره و ساختارهای متعددی داخل قفسه سینه را بر عهده دارد. این عصب هم حسی است و هم حرکتی. این عصب در مسیر خود از پشت یک زائده استخوانی به نام زائده استایلوئید (Styloid process)، دقیقا در پشت مفصل فک تحتانی عبور می‌کند. کاربرد این حالت آناتومیک این است که پزشک می‌تواند با لمس زائده استایلوئید محل عصب واگ را مشخص کند.
در تصویر زیر این عصب با هایلات سبز نشان داده‌است:
زائده استایلوئید با رنگ سبز در تصویر زیر نشان داده شده‌است:
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری‌های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می‌شدند. عیب این روش‌ها دقت پایین آن‌ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است. در حال حاضر از تصویربرداری‌های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می‌شود.
تصویربرداری سونوگرافی یکی از در دسترس‌ترین روش‌های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. سونوگرافی برتری‌هایی نسبت به دیگر روش‌ها دارد که از بین آن‌ها می‌توان به مشاهده عروق حین تزریق و جلوگیری از تزریق داخل عروقی و عدم تابش پرتوهای یونیزان به بیمار (تصویربرداری با پرتوهای یونیزان مانند فلورسکوپی در خانم‌های باردار ممنوع است) اشاره کرد. همچنین پزشک می‌تواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می‌برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می‌دهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می‌کند. به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی در افراد با چاقی شدید معمولا از نوع دیگری از تصویربرداری استفاده می‌شود.
کاربردها
بلاک عصب واگ برای تشخیص و درمان دردهای ناحیه حنجره استفاده می‌شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی عصب واگ مسئول انتقال پیام‌های درد بوده است. از این بلاک برای درمان اختلالات عصب واگ به خصوص نورالژی (التهاب عصب که باعث درد و حس سوزش می‌شود) عصب واگ که با درمان‌های دارویی کنترل نشده است و دردهای حاد ناشی از سرطان‌های حنجره استفاده می‌شود.
در افرادی که نیاز به انجام بلاک دائمی برای کنترل درد دارند (مانند افراد مبتلا به سرطان حنجره) ابتلا یک بلاک موقتی انجام می‌شود تا بتوان تاثیر ضددردی بلاک دائمی و همچنین میزان اختلال حرکتی بعد از بلاک دائمی (چون مقداری از رشته‌های عصب واگ حرکتی هستند) را پیش‌بینی نمود.
بلاک دائمی در افرادی انجام می‌شود که به دلیلی مانند سرطان حنجره درد دائمی دارند و درد این بیماران معمولا با روش‌های دارویی کنترل نمی‌شود. بلاک دائمی با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در تمامی آن‌ها عصب تخریب می‌شود تا به صورت دائمی جلوی انتقال پیام‌های درد گرفته شود. یکی از روش‌های انجام بلاک دائمی تخریب عصب با تزریق مواد کشنده عصب است. این نوع روش بلاک دائمی تفاوت چندانی با بلاک موقتی ندارد و فقط به جای داروهای بی‌حسی موقتی از داروها تخریب کننده عصب استفاده می‌شود و روش انجام آن‌ها مشابه است.
سرطان در ناحیه حنجره:
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که داروهای قلبی مصرف می‌کنند) باید با صلاح دید پزشک این داروها قبل از انجام تزریق قطع شوند. البته با توجه به اینکه بسیاری از بیمارانی که به بلاک عصب واگ احتیاج پیدا می‌کنند بشدت بدحال هستند و درد شدیدی دارند ممکن است با نظر پزشک بتوان تزریق را با وجود اختلال انعقادی کم انجام داد. در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری‌ها به دنبال نشانه‌های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک عصب واگ سوزن از سمت کنار - بالا گردن، دقیقا از محل زائده استایلوئید که توضیح داده شد با تصویربرداری همزمان سونوگرافی به سمت عصب واگ هدایت می‌شود. بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و سر خود را به سمت مقابل می‌چرخاند تا پزشک به محل ورود سوزن دسترسی داشته باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پروب سونوگرافی روی گردن بیمار قرار می‌گیرد و محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری و لمس زائده استایلوئید مشخص می‌شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی وارد بافت می‌شود و تزریق انجام می‌شود.
نحوه انجام بلاک:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب واگ (هایلایت سبز) و عروق گردن (هایلات قرمز):
تصویر سونوگرافی عروق گردن (مناطق رنگی):
عوارض جانبی احتمالی و روش‌های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می‌گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) اتفاق بیافتد. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می‌توان از سوزن‌های نازک، گذاشتن پک‌های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجاور مانند شریان و وریدهای گردن، تزریق داخل شریانی یا وریدی و یا بلاک دیگر اعصاب‌ای که از گردن عبور می‌کنند به ندرت اتفاق می‌افتد و می‌توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. یکی از عوارض احتمالی این بلاک افزایش ضربان قلب به صورت موقتی و به دنبال بلاک شدن عصب واگ است. این عارضه به صورت خود به خودی بهبود پیدا می‌کند.
دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می‌افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می‌کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می‌افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.