بلاک دائمی عصب گلوسوفارنژیال (Glossopharyngeal) با روش رادیوفرکوئنسی تحت گاید سونوگرافی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال‌های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند. در روش رادیوفرکوئنسی به جای تخریب عصب با مواد کشنده عصب از سوزن خاصی استفاده می‌شود که با تولید امواج رادیویی عصب را تخریب می‌کند. در این روش به دلیل عدم نیاز به تزریق دارو عوارض ناشی از تزریق در محل اشتباه هیچ گاه اتفاق نمی‌افتد.
آناتومی عصب گلوسوفارنژیال
عصب گلوسوفارنژیال یکی از اعصابی است که مستقیما از مغز منشا می‌گیرد. این عصب بعد از خروج از مغز به سمت پایین حرکت می‌کند و مسئولیت عصب‌دهی به یک سوم خلفی زبان، لوزه‌ها و حلق را بر عهده دارد. این عصب هم حسی است و هم حرکتی. این عصب در مسیر خود از کنار یک زائده استخوانی به نام زائده استایلوئید (Styloid process)، دقیقا در پشت مفصل فک تحتانی عبور می‌کند. کاربرد این حالت آناتومیک این است که پزشک می‌تواند با لمس زائده استایلوئید محل عصب گلوسوفارنژیال را مشخص کند.
در تصویر زیر این عصب با هایلات سبز نشان داده است:
زائده استایلوئید با رنگ سبز در تصویر زیر نشان داده شده‌است:
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری‌های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می‌شدند. عیب این روش‌ها دقت پایین آن‌ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.
در حال حاضر از تصویربرداری‌های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می‌شود. تصویربرداری سونوگرافی یکی از در دسترس‌ترین روش‌های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. سونوگرافی برتری‌هایی نسبت به دیگر روش‌ها دارد که از بین آن‌ها می‌توان به مشاهده عروق حین تزریق و جلوگیری از تزریق داخل عروقی و عدم تابش پرتوهای یونیزان به بیمار (تصویربرداری با پرتوهای یونیزان مانند فلورسکوپی در خانم‌های باردار ممنوع است) اشاره کرد.
همچنین پزشک می‌تواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می‌برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می‌دهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می‌کند. به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی در افراد با چاقی شدید معمولا از نوع دیگری از تصویربرداری استفاده می‌شود.
کاربردها
بلاک دائمی در افرادی انجام می‌شود که به دلیلی مانند سرطان حلق یا ضایعه دائمی غیرقابل درمان در حلق درد دائمی دارند و درد این بیماران معمولا با روش‌های دارویی کنترل نمی‌شود. بلاک دائمی با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که در تمامی آن‌ها عصب تخریب می‌شود تا به صورت دائمی جلوی انتقال پیام‌های درد گرفته شود. یکی از روش‌های انجام بلاک دائمی تخریب عصب با روش رادیوفرکوئنسی است. در این روش با قرار دادن سوزنی خاص در کنار عصب که امواج رادیویی تولید می‌کند، عصب تخریب شده و بلاک دائمی ایجاد می‌شود.
در افرادی که نیاز به انجام بلاک دائمی برای کنترل درد دارند ابتلا یک یا چند بلاک موقتی انجام می‌شود تا بتوان تاثیر ضددردی بلاک دائمی و همچنین میزان اختلال حرکتی بعد از بلاک دائمی (چون مقداری از رشته‌های عصب گلوسوفارنژیال حرکتی هستند) را پیشبینی نمود.
سرطان در ناحیه لوزه‌ها:
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که داروهای قلبی مصرف می‌کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو‌ها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری‌ها به دنبال نشانه‌های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک دائمی سوزن از سمت کنار-بالا گردن، دقیقا از محل زائده استایلوئید که توضیح داده شد با تصویربرداری همزمان سونوگرافی به سمت عصب گلوسوفارنژیال هدایت می‌شود. بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و سر خود را به سمت مقابل می‌چرخاند تا پزشک به محل ورود سوزن دسترسی داشته باشد.
بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پروب سونوگرافی روی گردن بیمار قرار می‌گیرد و محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری و لمس زائده استایلوئید مشخص می‌شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی وارد بافت می‌شود و بلاک انجام می‌شود.
محل قرارگیری پروب سونوگرافی:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب گلوسوفارنژیال (فلش بزرگ) و ساختارهای داخلی گردن (قسمت‌های رنگی شریان‌های گردن هستند):
عوارض جانبی احتمالی و روش‌های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می‌گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) اتفاق بی‌افتد. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می‌توان از سوزن‌های نازک، گذاشتن پک‌های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجارو مانند شریان و وریدهای گردن و یا بلاک عصب واگ (که می‌تواند باعث اختلال موقتی در صحبت کردن و افزایش موقتی ضربان قلب بشود) به ندرت اتفاق می‌افتد و می‌توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد.
در افرادی که برای آن‌ها بلاک دائمی با تزریق مواد تخریب کننده عصب و یا روش رادیوفرکوئنسی انجام می‌شود ممکن است دردی مبهم یا سوزشی با شدت متغییر ایجاد شود که این عارضه معمولا با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می‌افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.