بیماری پرتس ( بیماری لِگ کالو پرتس، کالو پرتس، نکروز آواسکولار یا Perthes) یک اختلال دوران کودکی است که بر روی رأس ران تأثیر می گذارد. در بیماری پرتس خون مصرف شده برای رشد صفحۀ استخوان انتهایی ران کفایت نمی کند. در نتیجه استخوان نرم شده و می شکند. مشخص نیست چرا این مشکل مجرای خونی در رأس ران به وقوع می پیوندد.
بیماری پرتس (Perthes) یکی از علل شایع لنگش در بچه ها بوده است. بیماری پرتس بیشتر در سنین 10-4 سالگی دیده می شود و شیوع آن در پسر ها پنج برابر دخترها است.
بیماری پرتس در 15-10 درصد موارد دوطرفه است یعنی هر دو مفصل ران را گرفتار می کند. البته در موارد دوطرفه معمولا شروع بیماری همزمان نیست و وقتی یک مفصل گرفتار می شود بعد از چند ماه یا یکسال ممکن است مفصل ران مقابل درگیر شود. بیماری پرتس از هر ده هزار کودک در یک نفر آنها بروز می کند.
نام کامل این بیماری لگ کالو پرتس Legg-Calve-Perthes است. این نام برگرفته از نام سه پزشک است که در سه نقطه متفاوت دنیا همزمان این بیماری را کشف کرده اند.
علل بیماری پرتس
علت آن اختلال موقت در خونرسانی سر استخوان ران در ناحیه لگن در دوران بچگی است. بیماری پرتس از علل شایع درد مفصل ران و لنگش در بچه ها و از علل شایع آرتروز و ساییدگی مفصل ران در بزرگسالان است.
شیوع بیماری پرتس در پسر ها پنج برابر دخترها است
علایم شایع بیماری پرتس
• درد و سفتی در ناحیه ران و مفصل ران. گاهی درگیری دوطرفه است.
• درد ساق و اغلب زانو با وجود اینکه اختلال مذکور مفصل ران را گرفتار می‌کند.
• لنگیدن
• اختلاف طول دو اندام
عوامل تشدید کننده بیماری
♦ مصرف داروهای کورتونی به دلیل بیماری‌های دیگر
♦ وزن بالا
♦ دوره رشد سریع جسمی
♦ افزایش بروز در کودکان با وزن کم هنگام تولد و تأخیر رشد
عواقب مورد انتظار
با درمان زودرس اغلب در عرض 4-3 سال قابل علاج است. تأخیر در درمان ممکن است سبب آسیب استخوانی دایمی شده و جراحی تعویض مفصل ران را ایجاب کند.
عوارض احتمالی
º عفونت استخوان
º آسیب دایمی استخوان ران و مفصل ران
º اشتباه شدن تشخیص آن با کم‌کاری تیرویید یا کم‌خونی سلول داسی شکل
بیماری پرتس (Perthes) یکی از علل شایع لنگش در بچه ها بوده است
تشخیص بیماری پرتس چگونه است؟
برای تشخیص ابتدا پزشک با والدین بچه و خود وی صحبت کرده و اطلاعاتی از مشکلات وی بدست میاورد. سپس بیمار را معاینه می کند. در معاینه ممکن است حرکات مفصل ران بخصوص دور کردن ران و گاهی چرخش داخلی آن محدود و دردناک باشد. ران اندام تحتانی مبتلا ممکن است کمی لاغرتر از طرف سالم باشد.
تشخیص این بیماری معمولا به توسط رادیوگرافی ساده داده می شود و در سیر بیماری معمولاً عکس برداری های متعددی برای مشخص شدن وضعیت پیشرفت بیماری از بیمار به عمل میاید.
در رادیوگرافی ساده در ابتدا تغییر در تراکم قسمتی یا همه اپی فیز سر استخوان ران دیده میشود و پس از چند ماه ممکن است تغییر شکل استخوان سر دیده شود. پزشک معالج با رادیوگرافی های سریالی که از لگن بیمار انجام می دهد وضعیت استخوان سر ران را تحت نظر می گیرد و برحسب شدت درگیری سر، نوع درمان بیمار را انتخاب می کند.
تشخیص بیماری پرتس معمولا به توسط رادیوگرافی ساده داده می شود
درمان بیماری پرتس
بیماری پرتس (سیاه شدن سر استخوان ران) خودبخود توسط بدن تحت کنترل درمیاید. رگ های خونی بعد از مدتی مجددا به استخوان مرده هجوم برده و استخوان جدیدی در محل تشکیل می شود.
مهمترین مشکل بیماری پرتس تغییر شکل سر استخوان ران است و هدف از مدیریت درمانی این بیماری این است که به هر قیمتی جلوی تغییر شکل سر استخوان ران گرفته شود.
اصل کلی برای تغییر نکردن سر استخوان ران در طی مدت بیماری ماندن آن در درون حفره استابولوم است. بیماری پرتس (سیاه شدن سر استخوان ران ) ممکن است سر استخوان ران در درون حفره استابولوم جابجا شده و کمی به خارج و لبه حفره برود. جابجا شدن سر به طرف لبه خارجی حفره استابولوم موجب می شود تا فشار زیادی از طرف لبه استابولوم به سر نرم شده وارد شده و موجب تغییر شکل آن شود.
بنابراین هدف درمان بیماری پرتس حفظ سر در دروم حفره استابولوم Containment و ممانعت از جابجا شدن آن به خارج است. گاهی اوقات سر استخوان ران بدون هیچ اقدام درمانی در درون حفره استابولوم باقی می ماند.
در این صورت بیمار نیاز به اقدام درمانی خاصی نداشته و بیمار فقط باید در طول مدت فعالیت بیماری تحت نظر پزشک باشد تا پزشک با معاینه و رادیوگرافی های سریال مطمئن شود سر درون حفره استابولوم باقی می ماند.
در صورتی که پزشک متوجه شود سر استخوان ران در حال خارج شدن از حفره استابولوم است اقدامات درمانی را شروع می کند. باز گرداندن و نگهداشتن سر استخوان ران در درون حفره استابولوم در این بیماران با دو روش انجام می شود.
* استفاده از بریس
* استفاده از عمل جراحی
مهمترین معیارهایی که پزشک معالج بر اساس آنها تصمیم می گیرد که آیا بیمار فقط باید تحت نظر باشد یا نیاز به درمان بیماری پرتس دارد عبارتند از:
· سن بچه در زمان بروز بیماری پرتس (سیاه شدن سر استخوان ران ) زیر شش سال یا بالای آن است.
· دامنه حرکتی مفصل ران خوب بوده یا محدود شده است.
· چه مقدار از سر استخوان ران و بخصوص قسمت خارجی اپی فیز سر استخوان ران درگیر شده است.
· آیا سر استخوان ران در داخل حفره استابولوم در حال جابجایی به خارج است.
درمان غیر جراحی بیماری پرتس
معمول ترین روش غیر جراحی درمان پرتس استفاده از بریس خاصی به نام بریس اسکاتیش رایت Scotish rite brace است.
این بریس در ناحیه لگن و ران ها بسته می شود و هدف از استفاده آن این است که ران های بیمار از هم فاصله بگیرند. با دور شدن ران ها از یکدیگر، سر استخوان ران بهتر در داخل حفره استابولوم قرار می گیرد. با قرار گرفتن بهتر سر استخوان ران در حفره استابولوم، شکل کروی این حفره بهتر می تواند از سر استخوان ران محافظت کند و احتمال تغییر شکل سر استخوان را کمتر می شود.