سردرد ارتواستاتیک یا وضعیتی

سردرد وضعیتی نوعی سردرد است که به طور معمول در زمان نشستن یا ایستادن بروز کرده و تقریباً کمی پس از دراز کشیدن از بین می‌رود. سردرد وضعیتی در عین حال به نام‌های سردرد ارتواستاتیک، سردرد وضعی و سردرد ناشی از افت فشار خون شناخته می‌شود.

نشت مایع مغزی نخاعی (CSF) اغلب باعث سردرد وضعیتی می‌شود اما چند اختلال دیگر نیز می‌توانند سبب ایجاد این نوع سردرد گردند. این شامل اختلالاتی مثل موارد تأثیرگذار بر بافت‌های همبند، استخوان، و سیستم عصبی بدن می‌شود.

علایم سردرد وضعیتی

بیشتر سردردهای وضعیتی باعث ایجاد دردی می‌شوند که در حالت ایستادن تشدید می‌گردد و وقتی شخص به مدت 20 تا 30 دقیقه دراز می‌کشد از بین می‌رود.

برخی از مردم دچار سردرد وضعیتی ممکن است صبح‌ها با سردرد خفیف که در طول روز تشدید می‌شود از خواب بیدار شوند.

در عین حال این موضوع در مورد سردردهای داری سرشت وضعیتی نامعمول نیست که به مرور زمان تخفیف یابند یا از بین بروند.

سردردهای وضعیتی گرایشی به ایجاد درد در قسمت پشت سر از خود نشان می‌دهند، اگرچه می‌توانند در قسمت جلو سر نیز چه به شکل یکطرفه یا در کل سر درد ایجاد کنند. مردم درد مرتبط به سردرد وضعیتی را با خصایل زیر توصیف می‌کنند:

• شدید

• شبه-فشار

• خفقانی

• کوبشی

• سیخ زننده

• کسل کننده

برخی عملکردها و فعالیت‌ها می‌توانند علایم سردرد را تشدید کنند، که عبارتند از:

• سرفه یا عطسه

• ورزش سنگین

• فعالیت جنسی

• خم شدن

• بلند کردن وزنه

• دراز کردن دست

• زور زدن در موقع دفع مدفوع

علل سردرد وضعیتی

در این بخش علل خاص سردرد وضعیتی مورد بحث قرار می‌گیرد.

نشت مایع مغزی نخاعی (CSF)

علت سردرد وضعیتی اغلب کمبود فشار مایع مغزی نخاعی درون سر است، که در وضعیتی به نام هیپوتانسیون داخل جمجمه‌ای بروز می‌کند. هیپوتانسیون داخل جمجمه‌ای به طور معمول به فقدان تعادل CSF مرتبط است.

CSF با استفاده از غشاهای مخصوصی به نام مننژ برای مغز و طناب نخاعی نوعی زیرسازی ایجاد می‌کند. این مننژها مانع از آن می‌شوند که مغز و طناب نخاعی در طول حرکت با ساختارهای استخوانی بدن تماس پیدا کنند.

وقتی چیزی به مننژها آسیب برساند این آسیب می‌تواند به نشت CSF در بدن منجر شده حجم مایع و فشار را کاهش دهد.

این تغییر در فشار می‌تواند وضعیت مغز را دچار افت کند. این بدان معنی است که مغز بیشتر احتمال خواهد داشت که با ساختارهای حساس به درد در سر یا ستون فقرات تماس پیدا کند.

بیشتر سردردهای وضعیتی زمانی بروز می‌کنند که شخص در حالت نشسته یا ایستاده قرار دارد. دلیل آن است که مقدار زیادی از CSF در حال چرخش در بدن پیرامون ستون فقرات گردش می‌کند و وقتی شخص دچار کاهش CSF می‌نشیند یا می‌ایستد، سطح CSF در وی حتی بیشتر کاهش می‌یابد. این وضعیت باعث افزایش خطر سردرد وضعیتی می‌شود.

پزشک به طور معمول پیش از بررسی سایر علل بالقوه نشت CSF را از تشخیص خارج می‌کند.

سردرد سرویکوژنیک

سردرد وضعیتی گاهی از اوقات ممکن است نتیجه مشکلات ساختاری یا اختلالاتی باشد که بر قسمت‌هایی از گردن، گذشته از خود سر، تأثیر می‌گذارند.

برای مثال، سردرد ممکن است به علت مشکلات مرتبط به موارد زیر بروز کند:

• دیسک‌های بین مهره‌ها

• بافت همبند

• عصب‌ها و رگ‌های خونی

• مفاصل فاسیت

• عضلات اسکلتی

سندرم تاکی‌کاردی ارتواستاتیک وضعیتی

سندرم تاکی‌کاردی ارتواستاتیک وضعیتی اختلالی شامل مشکلات عملکردی سیستم عصبی اتونومیک است که فرآیندهای مهمی مثل عملکرد قلب و تنظیم مایعات را در بدن کنترل می‌کند.

سندرم تاکی‌کاردی ارتواستاتیک وضعیتی (POTS) باعث تند شدن ضربان قلب و تغییرات فشار خون در زمان ایستادن می‌گردد. این اختلال ممکن است پس از آن اتفاق بیفتد که شخص دچار نشت CSF یا دیگر اختلالات ناتوان کننده نیاز به آن داشته باشد که برای مدت طولانی در حالت خوابیده باقی بماند، مثل موردی که برای افراد بستری در بیمارستان رخ می‌دهد.

تشخیص سردرد وضعیتی

پزشک پیش از پرداختن به سایر علل محتمل نشت CSF را از تشخیص خارج می‌کند. پزشک این کار را با طرح پرسش‌هایی در مورد علایم مبتلابه شخص، مرور تاریخچه پزشکی و درخواست تست‌های تشخیصی انجام می‌دهد.

برخی تست‌های مورد استفاده برای تشخیص نشت CSF شامل اسکن MRI و اسکن CT اسکن میلوگرافی است.

اسکن MRI از میدان قوی مغناطیسی برای ایجاد تصاویری که الگوهای متعارف CSF را در 80 درصد موارد آشکار می‌کنند استفاده می‌نماید. CT اسکن میلوگرافی از اشعه X مخصوص و رنگ کنتراست برای ایجاد تصاویر مشروح که صدمات، ناهنجاری‌ها یا نشت‌ها را نشان می‌دهند استفاده می‎برد.

برای از تشخیص خارج کردن POTS پزشک در عین حال ممکن است از تست ترندلنبرگ استفاده کند. این تست شامل دراز کشیدن شخص بر روی یک میز معاینه است که در حالات بین افقی و پایین قرار گرفتن سر چرخش می‌کند. در طول این تست، پزشک وضعیت ضربان قلب و فشار خون شخص را پایش می‌کند.

درمان سردرد وضعیتی

بهترین گزینه درمانی برای سردرد وضعیتی به علت زیربنایی آن بستگی دارد.

درمان CSF بسیار وابسته به شدت و محدوده نشتی است.

موارد خفیف تا متوسط CSF به طیفی از مداواهای مربوط به سبک زندگی شامل موارد زیر بستگی دارد:

• استراحت در بستر یا قرار گرفتن به حالت افقی

• نوشیدن مقادیر فراوان مایعات

• استفاده از درمان تزریق داخل وریدی مایعات

• اجتناب از فعالیت‌های سنگین مثل بلند کردن وزنه

• محدود کردن فعالیت‌های مستلزم زور زدن خفیف در صورت امکان، مواردی مثل سرفه یا عطسه

• نوشیدن کافئین یا انجام درمان تزریق داخل وریدی کافئین

• استفاده از زنجبیل (برای تهوع)

• خوردن غذای سالم و متعادل

• استفاده از تکنیک‌های ذهنی-جسمی مثل مدیتیشن یا یوگا

• استفاده از طب سوزنی

• استفاده از شکمبند برای کمپرشن

در هر حال، برخی علایم خفیف تا متوسط CSF ممکن است بدون هر درمانی بهبود یابند.

دارودرمانی

برخی داروها نیز ممکن است در مدیریت علایم CSF مؤثر باشند.

در هر حال هنوز برای اثبات کارآیی بهترین گزینه‌ها در این مورد به تحقیق نیاز است. در واقع، برخی از داروهای مورد بحث ممکن است حامل خطرات جدی شامل ایجاد ناتوانی برای مصرف کننده باشند.

بعضی از داروهای مورد استفاده در این مورد عبارتند از:

• تئوفیلین

• داروهای ضد تهوع مثل اندانسترون

• داروهای غیر مخدری درد

پچ خونی اپیدورال

مردم دچار نشت CSF در عین حال ممکن است نیاز به استفاده از درمان پچ خونی اپیدورال (EBP) داشته باشند. این اقدامی است که در آن پزشک 10 تا 100 میلی‌لیتر خون خود شخص را را گرفته و آن را به فضای اپیدورال در کانال نخاعی تزریق می‌کند.

این کار باعث ایجاد یک پچ یا لکه روی لایه خارجی مننژها می‌شود، و چنین به نظر می‌رسد که باعث کاهش از دست رفتن CSF می‌گردد.

در صورتی که پزشک از محل دقیق بروز نشت آگاه نباشد، عمل EBP را در محدود نشت یا قسمت میانی یا پایینی ستون فقرات انجام می‌دهد.

پزشکان به طور دقیق نمی‌دانند که چرا این اقدام باعث کمک به مدیریت نشت CSF می‌شود. به هر حال، در حالت کمینه خود چنین به نظر می‌رسد که اقدام مزبور علایم را تخفیف داده و تشخیص را تأیید می‌کند.

مردم باید پس از انجام عمل EBP به مدت 4 تا 6 هفته از انجام فعالیت سنگین یا خم شدن به طرفین خودداری کنند.

پچ خون به طور معمول باعث تخفیف دایمی علایم می‌شود اما امکان زائل شدن اثرات آن وجود دارد که باعث می‌گردد تا تکرار این اقدام ضروری باشد.

در موارد شدید یا مزمن، یا زمانی که محل دقیق نشت مزبور مشخص نیست، پزشک ممکن است به عمل جراحی روی بیاورد. نوع عمل و گستردگی آن به عوامل شخصی مرتبط است.

مدیریت علایم

 POTSعلاجی ندارد. به هر حال، افزایش حجم خون و کمک به تنظیم اختلالات گردش خون می‌توانند کمک کننده باشند.

برخی داروها و تغییرات سبک زندگی که ممکن است در این راستا فرد را یاری دهند عبارتند از:

• افزایش مصرف مایعات

• ورزش منظم بر مبنای یک حرکت تدریجی

• افزایش مصرف نمک

• مصرف فلودروکورتیزون، در صورت تبعیت از رژیم غذایی پرنمک

• مصرف دوز پایین میدودرین

• استفاده از بتا بلوکرها

ریسک فاکتورهای سردرد وضعیتی

کار دشواری است که گذشته از اقدام به رعایت موارد ایمنی، پیروی از عادات غذایی سالم، و مخاطب قرار دادن اختلالات زیربنایی بتوان اقداماتی را برای کاهش ریسک سردرد وضعیتی انجام داد.

عوامل مختلفی وجود دارد که می‌توانند ریسک ایجاد نشت CSF را افزایش دهند که علت شایع سردرد وضعیتی محسوب می‌شود. این عوامل عبارتند از:

• عطسه یا سرفه بسیار شدید یا مکرر

• تقلای شدید در طول ورزش یا فعالیت

• سوار شدن به ترن هوایی یا دیگر وسایل دارای تغییر وضعیت در حالت حرکت

• اقدامات پزشکی مثل پانکچر لومبار

• وجود فیستول یا بسته‌های غیر نرمال بافت

• برخی اختلالات ژنتیکی یا ارثی مثل بدشکلی‌های کیاری و بیماری کلیه پلی‌کیستیک

• تومورها یا کیست‌های داخل سر، گردن یا ستون فقرات

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم

برای اختلالات مسبب سردرد وضعیتی برخورداری از تشخیص زودهنگام و درمان کامل به طور معمول ریسک عوارض جدی را کاهش می‌دهد.

در صورت مواجهه یا نشانه‌های هشدار دهنده نشت CSF یا POTS همراه سردرد وضعیتی مردم باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.

برخی از نشانه‌های هشدار خطر نشت CSF عبارتند از:

• تهوع و استفراغ

• درد گردن یا خشکی گردن

• حساسیت به نور و صدا

• مشکلات تعادل

• زنگ زدن گوش، شنیدن صداها به حالت خفه، یا کاهش شنوایی

• درد بین کتف‌ها

• مه مغزی

• سرگیجه یا ورتیگو

• درد صورت یا بی‌حسی صورت

• درد یا بی‌حسی در بازوها یا قسمت‌های پایین بازوها

• دوبینی یا تاری دید

• درد قفسه سینه یا درد پشت

• خستگی مفرط

• تغییرات چشایی

• ترشح از نوک پستان

• ضربات قلب سرعت گرفته یا تغییرات سریع در فشار خون در زمان تغییر وضعیت قرارگیری بدن

• غش کردن در هنگام ایستادن

سردردهای وضعیتی معمولاً زمانی بروز می‌کنند که شخص در حالت ایستاده یا نشسته قرار دارد و با دراز کشیدن بهبود می‌یابند. صرفاً اختلالات معدودی می‌توانند باعث ایجاد آنها شوند که قابل توجه‌ترین آنها نشت CSF و POTS است.

برخی موارد نشت CSF بدون درمان بهبود می‌یابد در حالی که موارد دیگر نیاز به تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی، اقدامات EPB یا ترمیم‌های جراحی دارد.

درمان اغلب موارد نشت CSF گرایشی به موفقیت‌آمیز بودن دارند اما برخی از مردم ممکن است پس از انجام چند درمان کماکان دچار علایم و ناتوانی باشند.

هیچ علاجی برای POTS وجود ندارد اما مردم می‌توانند این اختلال را با استفاده از تغییرات سبک زندگی و گرفتن داروهایی برای کنترل فشار خون و حجم خون مدیریت کنند.

برای کاهش خطر عوارض، مردم باید در مورد هر گونه سردرد مزمن، یا سردرد شدید خود، به ویژه آنهایی که با تغییر حالت قرارگیری بدن تغییر می‌کنند با پزشک مشورت نمایند.

روش های درمانی بدون جراحی در کلینیک فوق تخصصی دردشناسی پروفسور سیروس مؤمن زاده:

• درمان های نوین و تحصصی اوزون درمانی یا ازن تراپی
• آخرین لیزرهای پرتوان نسل جدید
• اوزون تراپی
• فیزیوتراپی
• تزریق اپیدورال
•  تریگرپوینت تراپی
• کمربندهای طبی
• رفلکسولوژی
• RF یا رادیوفرکوانسی
• در موارد نادر جراحی بسته ستون فقرات  هستند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه درمان‌های غیر جراحی ارائه شده در کلینیک دردشناسی پروفسور سیروس مؤمن زاده و توضیحات مربوط به آنها به مقالات درمان‌های بدون جراحی دیسک کمر مراجعه کنید و در صورت تمایل به استفاده از این درمان های ترکیبی جامع و مدرن با تلفن 02188449335 و 02188460605  و 09198172104 تماس بگیرید.