تحریک عصب اکسیپیتال (Occipital stimulation) تحت گاید سونوگرافی
تحریک اعصاب برای کنترل درد به دو روش الکتریکی و مغناطیسی انجام می‌شود. این روش درمانی با تحریک رشته‌هایی خاص از یک عصب باعث بلاک شدن یا مسدود شدن پیام‌های درد منتقل شده از عصب می‌شود. برای این کار یک الکترود در کنار عصب قرار داده می‌شود و با جریان الکتریکی تحریک عصب انجام می‌شود.
آناتومی عصب اکسیپیتال بزرگ - Greater occipital
عصب اکسیپیتال بزرگ از عصب نخاعی گردنی اول (عصبی که از نخاع در زیر بالاترین مهره گردنی خارج می‌شود) منشا می‌گیرد و به سمت بالا و پشت سر حرکت می‌کند. این عصب مسئولیت تامین حس ناحیه پس سری را بر عهده دارد. در بیماری‌های مختلفی مانند نورالژی (التهاب عصب) اکسیپیتال به دلیل ملتهب شدن عصب اکسیپیتال بیمار دچار سردرد در ناحیه پس سری می‌شود. درد این نورالژی به صورت درد خنجری یا سوزش شدید در پشت سر احساس می‌شود.
در تصویر زیر این عصب نشان داده شده است:
ناحیه عصب‌دهی شده توسط عصب اکسیپیتال بزرگ در تصویر زیر با رنگ آبی روشن نشان داده شده است:
تصویربرداری در تزریقات مدیریت درد
به طور کلی موفقیت پروسیجرهایی که برای کنترل و درمان سندرم‌های درد انجام می‌شوند به دقت درست قرار دادن سوزن یا الکترود بستگی دارد. دو نوع کلی انجام تزریقات استفاده از آناتومی سطحی برای مشخص کردن محل تزریق (روش بلایند) و استفاده از تصویربرداری همزمان هستند. در روش بلایند به دلیل آن که ساختارهای داخلی در هنگام قرار دادن سوزن یا الکترود دیده نمی‌شوند امکان اشتباه قرار گرفتن محل آن‌ها بیشتر است. این روش‌ها به عنوان روش‌های کلاسیک انجام تزریق شناخته می‌شوند و به مرور زمان به دلیل افزایش دقت تصویربرداری‌های مختلف امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از تصویربرداری همزمان به پزشک اجاره می‌دهد تا آناتومی ناحیه را قبل از ورود سوزن بررسی کند و پروسیجر دقیق‌تری انجام دهد که باعث کمتر اذیت شدن بیمار حین انجام پروسیجر و کاهش عوارض جانبی می‌شود. از تصویربرداری‌هایی که به صورت گسترده برای انجام پروسیجرهای مختلف از آن‌ها کمک گرفته می‌شود می‌توان به سونوگرافی، فلوروسکوپی و CT Scan اشاره کرد.
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
از بین تصویربرداری‌هایی که برای انجام بلاک استفاده می‌شوند، تصویربرداری سونوگرافی از همه در دسترس‌تر است و به دلیل نبودن پرتوهای یونیزان در این تصویربرداری و عدم نیاز به تزریق ماده حاجب ریسک کمتر نسبت به بقیه دارد. تصویربرداری سونوگرافی توانایی نشان دادن عروق محل تزریق را دارد و علاوه بر توانایی نشان دادن عروق، دستگاه سونوگرافی با نشان دادن اعصاب و دیگر ساختارهای بافت نرم ناحیه حین انجام پروسیجر امکان دقیق‌تر و موثرتر قرار دادن الکترود با عوارض جانبی کمتر را فراهم می‌کند. یک برتری دیگر تصویربرداری سونوگرافی به تصویربرداری فلوروسکوپی نبود پرتوهای یونیزان است و امکان استفاده از این تصویربرداری برای خانم‌های حامله نیازمند تزریق وجود دارد. لازم به ذکر است که در افرادی که علت جراحی یا به صورت مادرزادی آناتومی به هم ریخته و غیرطبیعی دارند ممکن است بسته به نظر پزشک نوع تصویربرداری برحسب بیمار متفاوت باشد.
محدودیت های روش بلایند تحریک عصب اکسیپیتال بزرگ
به دلیل عدم مشاهده الکترود در طول پروسیجر، در روش بلایند معمولا به دلیل عمق اشتباه علاوه بر تحریک عصب اکسیپیتال، عضلات پشت گردن نیز تحریک می‌شوند که باعث گرفتگی این عضلات و در نتیجه ایجاد حس ناخوشایند برای بیمار می‌شود. با استفاده از دستگاه سونوگرافی می‌توان لایه‌های عضلانی و ساختارهای داخلی محل قرارگیری الکترود را مشاهده کرد که این موضوع باعث راحت‌تر شدن فرآیند برای بیمار می‌شود.
کاربردها
از تحریک عصب اکسیپیتال برای درمان سندرم‌های درد پشت سر استفاده می‌شود. بیماری‌هایی که برای درمان آن‌ها از این روش استفاده می‌شود عبارت اند از: میگرن، سردرد خوشه‌ای (cluster) و سردرد با منشا گردن
ممنوعیت‌ها
در افرادی که به دلیل بیماری‌ای دیگر (مانند بیماری قلبی) داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. در صورت اختلال انعقادی به دلیل بیماری بسته به نظر پزشک و پس از انجام آزمایشات لازم می‌توان در صورت صلاحدید پزشک این بلاک را انجام داد.
در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود و تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد یا در صورت عفونت سیستمیک بدن باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود. این تزریق نباید برای افرادی که در مسیر عبور سوزن تومور دارند انجام شود.
نحوه انجام بلاک
بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می‌گیرد و پزشک با لمس استخوان پس سری و تصویربرداری سونوگرافی محل عصب را مشخص می‌کند. سپس با استفاده از بتادین یا الکل پوست محل تزریق ضد عفونی می‌شود. بعد از مشخص کردن محل عصب و عروق ناحیه با تصویربرداری سونوگرافی در نهایت الکترود وارد پوست می‌شود و تحریک عصب انجام می‌شود.
نحوه انجام:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب اکسیپیتال بزرگ (فلش):
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب اکسیپیتال بزرگ (GON) و شریان اکسیپیتال (OA):
تصویر سونوگرافی الکترود (فلش‌ها) در محل عصب اکسیپیتال:
بررسی‌های بعد از تحریک
تمام بیماران بعد از انجام پروسیجر از جهت بررسی اثربخشی و بروز عوارض جانبی احتمالی تحت نظر قرار می‌گیرند. با اینکه اکثر بیماران بعد از انجام بلاک، بی‌دردی پیدا می‌کنند، بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی تجربه می‌کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود. به بیماران توصیه می‌شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می‌تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند.
عوارض جانبی احتمالی:
چون عروق همراه این عصب تقریبا مسیر یکسانی را طی می‌کنند و در نزدیکی هم قرار دارند، احتمال آسیب دیدن آن‌ها وجود دارد. اگر الکترود در محل نامناسبی قرار داده شود می‌تواند باعث گرفتگی عضلات گردن شود. می‌توان به راحتی جلوی این عارضه را با مشاهده ساختارهای داخلی با تصویربرداری سونوگرافی گرفت.
شایع‌ترین عارضه این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت محل تزریق اتفاق می‌افتد. اما می‌توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن‌های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می‌شود. همچنین می‌توان از پک‌های سرمازا استفاده کرد. این پک‌ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می‌دهند.
ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است (و در افراد با نقص ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان یا دیابت که قند خونشان تحت کنترل نیست بیشتر اتفاق می‌افتد) و می‌توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.