بلاک عصبی به معنی قطع پیام رسانی عصبی است و معمولا برای جلوگیری از درد و درمان سندروم های درد مختلف با استفاده از تزریق مواد بی حسی و در مواردی کورتیکواستروئید ها (دسته ای از دارو های ضد التهابی) انجام می شود.
آناتومی فضای اپیدورال
نخاع در تمام طول خود از جمله گردن با سه لایه پوشیده شده است. این سه لایه عبارت اند از سخت شامه، نرم شامه و عنکبوتیه که بین سخت شامه و نرم شامه قرار دارد. اسم دیگر سخت شامه dura matter (دورا) است. به فضای بیرون این لایه (بین سخت شامه و دیواره داخلی استخوانی مهره های ستون فقرات که نخاع از داخل آن عبور می کند) فضای اپیدورال (epidural) گفته می شود.
در تصویر این فضا نشان داده شده است:
این فضا با بافت چربی پر شده است. برای اینکه سوزن به این فضا برسد باید از بین مهره های ستون فقرات و عضلات و لیگامان (بافت همبند که استخوان ها را به یک دیگر متصل می کند) های آن عبور کند. بعد از تزریق ماده بی حسی و ضد التهابی داخل این فضا، با پخش شدن دارو اعصاب نخاعی (اعصابی که مستقیما از نخاع منشا می گیرند و سپس به سمت ارگان های بدن حرکت می کنند) مجاور محل تزریق بلاک می شوند.
کلیات بلاک های اپیدورال
بلاک های اپیدورال به صورت گسترده برای ایجاد بی حسی قبل از جراحی و کنترل درد های مزمن استفاده می شوند. میزان موفقیت این روش ها به توانایی مشخص کردن محل فضای اپیدورال بستگی دارد. به صورت کلاسیک این بلاک ها بدون استفاده از تصویربرداری همزمان و با توجه به آناتومی سطحی محل تزریق، خروج مایع مغزی نخاعی از محل تزریق و کاهش مقاومت بافت نسبت به پیشروی سوزن انجام می شدند.
در حالی که آناتومی سطحی بسیاری کاربردی است، اما مشخص کردن آن ها در بیماران چاق، بیمارانی که دچار تورم کمر و پشت هستند، و افرادی که آناتومی ستون فقرات آن ها به دلیل آسیب و یا جراحی بهم ریخته است، مشکل است.
حتی در صورتی که مشکلات بالا وجود نداشته باشند، بدون استفاده از تصویربرداری همزمان در حدود 30% از افراد فضای اپیدورال با اولین تلاش به درستی مشخص می شود و معمولا تزریق در فضا های عمقی تر انجام می شود که این موضوع عامل بسیاری از عوارض جانبی، مانند آسیب دیدگی نخاع توسط سوزن و یا بی حسی نخاع به دلیل تزریق ماده بی حسی به آن است.
این مشکل در افراد چاق و بلاک های اپیدورال در ستون فقرات سینه ای و ستون فقرات گردنی شایع تر است. همانطور که در بالا توضیح داده شد به دلیل احتمال موفقیت پایین انجام بلاک بدون تصویربرداری همزمان امروزه به ندرت از این روش برای انجام بلاک اپیدورال استفاده می شود. همچنین، به دلیل عدم مشاهده ساختار های داخلی قبل از ورود سوزن به محل تزریق، پزشک نمی تواند آسانی و یا سختی قرار دادن نوک سوزن در محل درست را پیشبینی کند.
در مطالعات انجام شده نشان داده شده است که بدون استفاده از تصویربرداری همزمان 15% بلاک های اپیدورال با سختی تکنیکی همراه هستند، 10% نیاز به جابجایی و ورود دوباره سوزن بیش از 5 مرتبه دارند و در 5% موارد انجام بلاک به کلی شکست می خورد.
تلاش مکرر برای ورود سوزن به محل درست باعث اذیت شدن بیمار حین تزریق و آسیب بافت نرم و در موارد محدودی باعث آسیب دیدن ساختار های در مسیر سوزن و عوارضی مانند سوراخ شدن سخت شامه، سردرد پس از سوراخ شدن سخت شامه، و یا هماتوم (تجمع خون در بافت) فضای اپیدورال می شود.
به همین دلیل امروزه از تصویربرداری های مختلفی برای کمک به افزایش دقت حین انجام بلاک اپیدورال استفاده می شوند که از بین آن ها می توان به CT Scan، MRI، فلوروسکوپی و سونوگرافی اشاره کرد
برتری های تصویربرداری فلوروسکوپی
تصویربرداری فلوروسکوپی مدتی طولانی است که برای انجام بلاک های مختلف استفاده می شود و به عنوان روشی موثر اثبات شده است. با استفاده از تصویربرداری همزمان حین انحام تزریق می توان مسیر سوزن را در تمام طول تزریق مشاهده کرد که این کار باعث آسان تر شدن تزریق، کمتر اذیت شدن بیمار، تزریق موثر تر و کاهش عوارض جانبی می شود.
به دلیل امکان استفاده از ماده حاجب حین انجام تصویربرداری فلوروسکوپی امکان تایید شدن درست بودن محل سوزن وجود دارد. دیگر امتیازی که تصویربرداری فلوروسکوپی دارد، امکان مشاهده ساختار های داخلی قبل از انجام بلاک است و پزشک می تواند با استفاده از این اطلاعات آسانی و یا سختی بلاک را قبل از انجام دادن آن پیش بینی کند.
لازم به ذکر است که به دلیل استفاده از پرتو های یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از دستگاه فلوروسکوپی برای انجام بلاک در خانم های حامله توصیه نمی شود.
کاربردها
از این بلاک برای تشخیص منشا سندروم های درد در صورت، سر، گردن، شانه ها و دست ها استفاده می شود. بسته به محل انجام بلاک و با توجه به پاسخ دادن یا عدم پاسخ بیمار به بلاک می توان منشا درد را مشخص کرد. یکی از کاربرد های این بلاک ایجاد بی حسی موضعی برای جراحی این نواحی است. اگر تخریب اعصاب نخاعی برای بیمار مدنظر باشد، با انجام این بلاک می توان نتیجه تخریب عصب (بلاک دائمی) را پیشبینی کرد.
دیگر کاربرد این بلاک کنترل درد حاد بیمار، تا زمانی که روش های دارویی موفق به کنترل درد شوند، است. دیگر کاربرد این بلاک کنترل درد بعد از جراحی و درد بعد از تروما (آسیب فیزیکی) است. همچنین می توان درد ناشی از هرپس زوستر (زونا) و درد های ناشی از سرطان در صورت، سر، گردن، شانه ها و دست ها و بالا تنه و مخصوصا سرطان های مهاجم به نخاع را با این بلاک درمان کرد.
استفاده دیگر این بلاک در کنترل درد ناشی از بیماری های عروقی دست ها، مانند گانگرن ناشی از سرما، اسپاسم (سفت شدن عضلات دیواره عروق که باعث کاهش خونرسانی به اندام ها می شود) عروق و ... است.
این بلاک برای درمان درد های مزمن بسیاری استفاده می شود از جمله: رادیکولوپاتی گردنی (درد به دلیل تحت فشار قرار گرفتنم اعصاب نخاعی خارج شونده از گردن که به سمت دست ها می روند)، اسپوندیلیت گردنی (سفت و غیرقابل انعطاف و ملتهب شدن ستون فقرات)، سردرد تنشی، درد عضو شبح (دردی که در اندام های قطع شده بیمار احساس می شود، مثلا فردی دستش را از دست داده ولی هنوز در آن ناحیه احساس درد می کند)، شکستگی های فشاری مهره ها، نوروپاتی (اختلالات عصبی) مرتبط با دیابت، نوروپاتی ناشی از سموم، نورالژی (اختلال عصبی دردناک) بعد از هرپس و سندروم های درد شانه وگردن.
روش ترانس لامینار روش اصلی و کلاسیک انجام این بلاک است. در این روش سوزن از پشت گردن و از بین خار های مهره ای خلفی ستون فقرات به سمت فضای اپیدورال هدایت می شود. در این روش به دلیل پخش شدن بیشتر داروی بی حسی و ضد التهابی امکان بلاک گسترده تر میسر می شود.
ممنوعیت ها
این تزریق نباید برای افرادی که به دارو های لازم برای تزریق حساسیت دارند انجام شود. در افرادی که به دلیل بیماری ای دیگر (مانند بیماری قلبی) دارو های ضد انعقاد مصرف می کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود. همچنین در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود. با توجه به اینکه بیماری های بسیاری می توانند باعث ایجاد درد گردن و یا درد منتشر شونده از گردن شونده برای تمامی بیماران قبل از انجام بلاک باید اقدامات تشخیصی لازم از جمله تصویربرداری های مختلف انجام شود.
نحوه انجام بلاک
بیمار می تواند به سه حالت نشسته با خم کردن گردن بر روی سینه، خوابیده به پهلو و یا خوابیده به شکم قرار بگیرد و انتخاب پوزیشن بیمار بستگی به شرایط بلاک و توانایی بیمار برای قرارگیری در آن پوزیشن برای تمام طول مدت انجام دارد.
بعد از قرارگیری بیمار در پوزیشن مناسب، پزشک با لمس گردن بیمار محل تزریق را مشخص می کند. بعد از استریل کردن محل ورود سوزن با بتادین، سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک آن، با استفاده از تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی، تزریق انجام می شود.
مشخص کردن محل تزریق:
محل عبور سوزن و نحوه انجام بلاک:
تصاویر فلوروسکوپی سوزن در فضای اپیدورال:
مراقبت های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می گیرد.
همچنین به بیماران توصیه می شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند. بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی بعد از انجام بلاک را تجربه می کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می رود.
عوارض جانبی احتمالی:
احتمال تزریق داخل عروق داخل فضای اپیدورال حدود 0.5% است. اگر این عارضه اتفاق بی افتد باعث مسمومیت بیمار می شود. عارضه دیگر این تزریق آسیب دیدن عروق داخل فضای اپیدورال و خونریزی آن ها است که تنها در 0.7% موارد اتفاق می افتد و معمولا باعث علائم عصبی و درد بعد از تزریق میشود. ولی این عارضه به صورت خود به خودی محدود می شود و نیاز به مداخله ندارد.
آسیب به اعصاب خارج شونده از نخاع معمولا باعث درد می شود ولی بسیار نادر است و در روش ترانس لامینار نسبت به روش دیگر انجام این بلاک که روش ترانس فورامینال است کمتر اتفاق می افتد. می توان با کمک از دستگاه فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول تزریق به راحتی جلوی این عوارض را گرفت.
به علت پرخونی بافت محل تزریق احتمال ایجاد هماتوم (فضای پر ا زخون داخل بافت) یا کبودی محل تزریق وجود دارد اما این عارضه خود به خود برطرف می شود و خون اضافه جذب می شود. ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است و اکثرا در افرادی که نقص ایمنی دارند (افراد مبتلا به ایدز، سرطان یا دیابت) اتفاق می افتد و می توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.