بلاک عصب مدین (Median) در آرنج تحت گاید سونوگرافی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی دارو های ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند.
آناتومی عصب مدین
در کنار گردن شبکه عصبی‌ای به نام شبکه عصبی بازویی قرار دارد. شبکه عصبی بازویی، از به هم رسیدن چندین عصب نخاعی گردنی (اعصابی که مستقیما از نخاع گردنی خارج می‌شوند) در کنار گردن تشکیل می‌شود. از این شبکه عصبی در نهایت سه تنه عصبی خارج می‌شود که از زیر استخوان ترقوه به سمت دست حرکت می کنند و عصب‌دهی حسی و حرکتی گردن و شانه و تمامی دست را بر عهده دارند. یکی از این سه شاخه نهایی عصب مدین است. عصب مدین بعد از ورود به بازو به سمت جلوی بازو حرکت می کنند، از جلو آرنج عبور می کند و تا کف دست ادامه دارد. این عصب در مسیر خود شاخه های متعددی دارد که حس نواحی کف دست و نوک انگشتان (بجز انگشت اشاره و نیمی از انگشت حلقه) را تامین می کند و مسئولیت حرکت بستن انگشتان را بر عهده دارد.
در تصویر زیر این عصب با هایلایت سبز نشان داده شده‌است:
در تصویر زیر این عصب در سطح مقطع آرنج با هایلایت سبز نشان داده شده‌است:
ناحیه حسی عصب مدین در تصویر زیر با رنگ زرد نشان داده شده‌است:
ممکن است عصب مدین در مسیر خود از جلوی بازو توسط دیگر ساختارهای آناتومیک تحت فشار بگیرد. این حالت معمولا به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب مدین توسط عضله پروناتور ترس (Pronator teres) ایجاد می‌شود که به این بیماری سندرم پروناتور گفته می‌شود. در سندرم پروناتور به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب، بیمار در نواحی پایین‌تر ساعد دچار احساس درد و بی‌حسی می‌شود و در موارد شدید و طولانی عضلاتی از ساعد که توسط عصب مدین عصب دهی می‌شدند تحلیل می‌روند و قدرت دست بیمار کاهش پیدا می‌کند.
در تصویر زیر محل عبور عصب مدین از زیر عضله پروناتور ترس (که کنار زده شده است، هایلایت قرمز) نشان داده شده‌است:
یکی از شاخه‌های عصب مدین، شاخه بین استخوانی (اینتراوسئوس، interosseous) نام دارد. این شاخه مسئول عصب‌دهی به عضلاتی است که باعث می‌شود بیمار بتواند نوک انگشتان خود را به نوک انگشت شست برساند. در بیمارانی که این شاخه تحت فشار قرار می‌گیرد، بیمار دیگر قادر به گرفتن اشیا با نوک انگشتان خود نیست و در عوض مجبور است برای گرفتن اشیا حتما از قسمت‌های پایین‌تر انگشتان خود استفاده کند. به این بیماری سندرم اینتراوسئوس گفته می‌شود.
در تصویر زیر دست یک فرد سالم نشان داده‌است:
در تصویر زیر دست فرد مبتلا به سندرم اینتراوسئوس نشان داده شده‌است:
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداری‌های همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام می‌شدند. عیب این روش‌ها دقت پایین آن‌ها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است. در حال حاضر از تصویربرداری‌های همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده می‌شود.
تصویربرداری سونوگرافی یکی از در دسترس‌ترین روش‌های انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. سونوگرافی برتری‌هایی نسبت به دیگر روش‌ها دارد که از بین آن‌ها می‌توان به مشاهده عروق حین تزریق و جلوگیری از تزریق داخل عروقی و عدم تابش پرتوهای یونیزان به بیمار (تصویربرداری با پرتوهای یونیزان مانند فلورسکوپی در خانم‌های باردار ممنوع است) اشاره کرد.
همچنین پزشک می‌تواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا می‌برد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش می‌دهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا می‌کند. به دلیل عدم عبور مناسب امواج فراصوت از بافت چربی در افراد با چاقی شدید معمولا از نوع دیگری از تصویربرداری استفاده می‌شود.
کاربردها
بلاک عصب مدین برای تشخیص و درمان دردهای ساعد و دست کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی این عصب در ایجاد درد برای بیمار نقش داشته است یا پیام‌های درد را منتقل می‌کرده است. دیگر کاربرد این بلاک ایجاد بی‌حسی برای اعمال جراحی کف دست و انگشتان است.
دیگر استفاده بلاک عصب مدین در کنترل دردهای حاد و اورژانسی مانند دردهای ناشی از سرطان ناحیه دست است. در بیمارانی که به دلیلی مانند سرطان نیاز به انجام این بلاک می‌کنند اما دردشان بعد از مدتی دوباره عود می‌کند می‌توان از بلاک دائمی (تخریب عصب) استفاده کرد. برای پیشبینی مقدار بی‌دردی بعد از بلاک دائمی و مقدار اختلال حرکتی بعد از آن، ابتلا چند بلاک موقتی انجام می‌شود تا بتوان اثر بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
از بلاک عصب مدین برای درمان و کنترل درد در بیماران مبتلا به سندرم پروناتور یا سندرم اینتراوسئوس (Interosseous syndrome) استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که دیگر ساختارهای آرنج نیز می‌توانند باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب مدین شوند و علائمی مشابه با سندرم پروناتور ایجاد کنند. می‌توان از بلاک عصب مدین برای کنترل دردهای این بیماری‌های نیز استفاده کرد.
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاح دید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیری‌ها به دنبال نشانه‌های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک عصب مدین سوزن از زیر سمت داخلی بازو، در بالای آرنج، با تصویربرداری همزمان سونوگرافی به سمت این عصب هدایت می‌شود. بیمار به حالت خوابیده به پشت قرار می‌گیرد و دست خود را کنار بدن قرار می‌دهد تا سمت جلویی آرنج بالا قرار بگیرد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پروب سونوگرافی روی بازوی بیمار، بالاتر از آرنج، قرار می‌گیرد و محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری و لمس استخوان بازو و شریان بازویی (که دقیقا در کنار عصب مدین قرار دارد) مشخص می‌شود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی وارد بافت می‌شود و تزریق انجام می‌شود.
نحوه انجام بلاک:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب مدین (هایلایت سبز) و دیگر ساختارهای داخلی آرنج:
تصویر سونوگرافی نشان دهنده عصب مدین (هایلایت سبز) و شریان بازویی (ناحیه سبز):
عوارض جانبی احتمالی و روش‌های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می‌گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت محل تزریق ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می‌توان از سوزن‌های نازک، گذاشتن پک‌های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان سونوگرافی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجارو مانند شریان و وریدهای ناحیه، تزریق داخل عروقی (که می تواند باعث مسمومیت بیمار شود) و آسیب دیدن عصب توسط نوک سوزن به ندرت اتفاق می‌افتد و می‌توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. این بلاک جزو بلاک‌های امن است و عوارض جدی تقریبا هیچگاه اتفاق نمی‌افتند. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می‌افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می‌کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می‌افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.
نکات کلنیکی
بلاک عصب مدین یکی از روش‌های درمانی اصلی و موفق برای کنترل درد ناشی از سندرم پروناتور و دیگر بیماری‌هایی است که در آن‌ها عصب مدین تحت فشار قرار می‌گیرد. قبل از انجام بلاک باید بر اساس معاینه و الکترومایوگرافی (نوار عصب-عضله) این بیماری را از رادیکولوپاتی گردنی افتراق داد. در رادیکولوپاتی گردنی به دلیل تحت فشار قرار گرفتن اعصاب نخاعی گردنی، بیمار دچار درد منتشر شونده از گردن به دست می‌شود و در مواردی نیز درد فقط در محل دست وجود دارد. ممکن است در بعضی از بیماران رادیکولوپاتی گردنی همزمان با سندرم پروناتور اتفاق بی‌افتد که به این حالت سندرم دابل کراش (Double-crush syndrome) گفته می‌شود.