بلاک گانگلیون ستلایت- Stellate ganglion با روش خلفی (Posterior approach)
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقال‌های پیام درد با استفاده از تزریق مواد بی‌حسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته می‌شود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق می‌شوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی می‌شوند.
آناتومی گانگلیون ستلایت
گانگلیون‌ها محل تجمع سلول‌های عصبی در بافت‌های بدن هستند. معمولا رشته‌های عصبی فراوانی به گانگلیون‌ها وارد می‌شوند و از آن‌ها خارج می‌شوند که بسته به نوع گانگلیون پیام‌های مهمی مانند پیام‌های تنظیم کننده سیستم عصبی خودکار (سیستم سمپاتیکی و پاراسمپاتیکی) و پیام‌های درد را منتقل می‌کنند.
گانگلیون ستلایت در عمق گردن، در محل اتصال گردن به قفسه سینه قرار دارد. این گانگلیون شاخه‌های متعدد عصبی از دیگر گانگلیون‌های عصب گردنی و قفسه سینه دریافت می‌کند و شاخه‌های متعددی از آن خارج می‌شوند که در نهایت به قسمت‌های وسیعی از صورت، گردن و قفسه سینه و دست‌ها عصب‌دهی می‌کنند و در تنظیم سیستم سمپاتیکی این نواحی نقش بسیار مهمی دارند.
از نزدیکی این گانگلیون شریان‌های مهمی عبور می‌کنند که خون رسانی به سر و گردن و دست ها را برعهده دارند. اهمیت این مجاورت آناتومیک این است که در هنگام انجام بلاک باید از برخورد سوزن با این شریان ها و یا تزریق به آن ها جلوگیری کرد.
در تصویر زیر این گانگلیون با هایلایت سبز نشان داده شده است:
کاربردها
بلاک گانگلیون سطحی با روش خلفی برای بیمارانی کاربرد دارد که در آن ها روش معمول انجام این بلاک (روش قدامی) به دلیل مانند وجود عفونت در جلوی گردن و یا وجود تومور در مسیر عبور سوزن در روش قدامی قابل انجام نیست. علاوه بر موارد فوق، در بیمارانی که نیاز به بلاک دائمی (تحریب عصب) برای درمان درد است، مانند بیمارن مبتلا به سرطان از این روش انجام بلاک استفاده می شود.
بلاک گانگلیون ستلایت برای کنترل درد و درمان درد های ناشی از هرپس زوستر حاد (زونا) در نواحی قدامی صورت، گردن و قسمت فوقانی قفسه سینه استفاده می شود. دیگر کاربرد درمانی این بلاک برای درد های ناشی از نارسایی عروقی و سرمازدگی های نواحی ذکر شده است.
دیگر کاربرد این بلاک درمان درد های ناشی از دیستروفی سمپاتیکی رفلکسی (Reflex sympathetic dystrophy) صورت، گردن و قسمت فوقانی قفسه سینه و دست ها است. در این بیماری قسمت درگیر شده به دلیل اختلال عصبی دچار درد سوزشی، گرمی یا سردی و حساسیت به لمس می شود و با توجه به تنظیم شدن سیستم سمپاتیکی نواحی ذکر شده توسط گانگلیون ستلایت از بلاک این گانگلیون برای درمان این سندروم های درد استفاده کرد.
بلاک گانگلیون ستلایت برای درمان بیماری رینود (که در آن پوست نواحی درگیر در مجاورت با سرما به دلیل کاهش زیاد خونرسانی سیاه و درناک می شوند) و درد های ناشی از سرطان در نواحی ذکر شده که درد آن ها از طریق اعصاب سمپاتیکی منتقل می شود، استفاده می شود. در تحقیقات جدید نشان داده شده است که از این بلاک می توان برای درمان سردرد های غیرمعمول ناشی از اختلالات عروقی استفاده کرد.
بیماری رینود (در تصویر پایین به دلیل قطع شدن طولانی مدت خونرسانی مقداری از بافت کرده است):
ممنوعیت‌ها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف می کنند) باید با صلاحدید پزشک این دارو ها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئید ها) باید در پیگیری ها به دنبال نشانه های عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام این تزریق با روش خلفی سوزن از پشت و پایین گردن به طرف گانگلیون هدایت می شود. بیمار به شکم می خوابد و بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب پزشک با لمس محل ستون فقرات گردنی محل ورود سوزن را مشخص می کند. در نهایت سوزن وارد بافت می شود و بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن تزریق انجام می شود.
نحوه انجام تزریق:
عوارض جانبی احتمالی و روش های پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار می گیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) اتفاق بی افتد و یا مقداری از دارو های تزریق جذب عروق کوچک شوند. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم می توان از سوزن های نازک، گذاشتن پک های سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد. برای جلوگیری از ایجاد مسمومیت به دلیل جذب عروقی دارو های تزریقی می توان مقدار داروی تزریق را به صورت دقیق محاسبه کرد تا در صورت جذب شدن مقداری از آن بیمار دچار عارضه نشود.
دیدن ساختار های مجارو مانند شریان و ورید های گردن، تزریق داخل شریانی یا وریدی یا بلاک دیگر اعصاب ای که از گردن عبور می کنند و یا ایجاد پونوموتوراکس (پارگی پرده های پوشاننده ریه که باعث تنگی نفس می شود) به ندرت اتفاق می افتد و می توان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. ایحاد پونوموتوراکس در روش خلفی شایع تر از قدامی است اما در روش خلفی نیز فقز در حدود 4% بیماران اتفاق می افتد.
بلاک شدن ناخواسته عصب راجعه حنجره (Recurrent laryngeal) که یکی از اعصاب عبور کننده از گردن است می تواند باعث خشن شدن صدا و اختلال بلع موقتی شود که این عارضه به صورت خود به خودی از بین می رود. دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق می افتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا می کند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق می افتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.