گزگز دست یا هر دو دست نشان دهنده، نبودن احساس یا حواس در دستان یا انگشتان شما است. اغلب، گزگز دست همراه با علائم دیگر از قبیل سوزن سوزن شدن دست، کرختی یا سوزش کف دست است. بازو، دست یا انگشتان ضعیف یا بدترکیب می شود.
گزگز و خواب رفتن دست در راستای یک عصب اتفاق می افتد یا در هر دو دست در یک الگوی منقارن وجود می آید. گزگز پا نیز علامتی رایج است که می‌تواند ملایم یا شدید، موقت یا مزمن باشد.
علت ها و دلایل
دلایل اصلی ایجاد گزگز و بی حسی در دست ها و پاها به شرح زیر هستند:
بیماری دیابت: نوروپاتی محیطی ناشی از بیماری دیابت یکی از رایج ترین دلایل گزگز ،بی حسی ،خواب رفتگی و احساس سوزش در دست ها و پاها است. معمولاً این شرایط از ناحیه پاها شروع می شود و می تواند اولین نشانه ابتلای فرد به بیماری دیابت باشد. تقریباً یک سوم موارد نوروپاتی محیطی در نتیجه این بیماری ایجاد می شود.
سندروم گیر افتادن عصب: گزگز و بی حسی دست ها و پاها می تواند زمانی ایجاد شود که یک عصب گاز گرفته شده یا گیر بیفتد. این شرایط را می توان بطور خاص در موارد ابتلا به سندروم تونل کارپال یا فلج عصب رادیال مشاهده کرد. این سندروم ها معمولاً به خاطر انجام فعالیت های تکراری (مثل تایپ کردن، نواختن پیانو، حمل کردن اجسام سنگین بر روی شانه، و موارد مانند آن) با گذشت زمان ایجاد می شوند. در این حالت با توجه به عصبی که دچار مشکل شده است، علائم بیماری ممکن است با بی حسی شروع شود، اما این علائم به سرعت پیشرفت کرده و به احساس سوزش یا درد ناشی از تیر کشیدن تبدیل می شوند. در موارد نادر، گیر افتادن عصب می تواند باعث فلج شدن عضو مورد نظر شود.
فتق دیسک: بی حسی یا احساس سوزش در دست و پا می تواند به خاطر ایجاد فتق دیسک و وارد شدن فشار به خاطر سطح بالش مانند قرار گرفته بین استخوان ها یا دیسک هایی باشد که ستون فقرات شما را تشکیل می دهند. مشکل فتق دیسک معمولاً در سنین میان سالی و نیز برای مردان پیری ایجاد می شود که بطور خاص فعالیت های سخت و سنگین انجام می داده اند. در صورتی که شما به فتق دیسک مبتلا شده اید، ممکن است با درد و بی حسی یا ضعیف شدن یک دست، پا، یا بخش پایین کمر خود مواجه شوید.
بیماری های سیستمیک: ابتلا به بیماری های کلیه، کبد، بافت های پیوندی، سیستم قلبی و عروقی، و تومورها می تواند باعث گزگز و بی حسی دست ها و پاها شوند. برای مثال، بی حس شدن دست چپ می تواند در موارد ابتلا به آنژین و یا سکته قلبی به خاطر عدم خون رسانی کافی توسط قلب مشاهده شود. در این موارد، بی حسی می تواند نشانه ای از ابتلا به یک بیماری خطرناک باشد.
فقر ویتامین: فقر ویتامین بی (B) و ویتامین (E) می تواند باعث نوروپاتی محیطی شود. تمام این ویتامین ها نقش اساسی در حفظ سلامت اعصاب دارند و به همین خاطر کمبود آنها می تواند باعث ایجاد بی حسی دست ها یا پاها شود.
اعتیاد به مصرف الکل: نوروپاتی محیطی یکی از مشکلات رایج در بین افراد الکلی است که معمولاً به خاطر فقر ویتامین و تیامین در نتیجه تغذیه ضعیف ایجاد می شود. علاوه بر این، اعتیاد به مصرف الکل می تواند باعث آسیب دیدن عصب به خاطر مصرف طولانی مدت الکل شود که در اصطلاح به این شرایط نوروپاتی الکلی گفته می شود.
مسمومیت: قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین (مثل جیوه، سرب و آرسنیک) و سایر مواد شیمیایی می تواند باعث ابتلای فرد به نوروپاتی محیطی شود. علاوه بر این امکان مشاهده این شرایط در ارتباط با مواد شیمایی مورد استفاده برای درمان سرطان و انواع خاص ویروس ها نیز وجود دارد.
عفونت: عفونت عصبی مثل ابتلا به بیماری زونا، ویروس اپشتین بار، تب خال، بیماری لایم، و ویروس ایدز می تواند باعث ایجاد نوروپاتی محیطی و گزگز و بی حس شدن دست ها و پاها شود.
بیماری های خود ایمنی: بیماری های خود ایمنی که در آنها سیستم ایمنی بدن به خود بدن حمله می کند نیز می تواند باعث ایجاد نوروپاتی شود. از بیماری های معمول در این رابطه می توان از سندروم گیلن باره، آرتریت روماتوئید، و لوپوس نام برد.
مشکلات مادر زادی: نوروپاتی شارکو ماری توث یک گروه از مشکلات مادر زادی غیر قابل درمان است که می تواند باعث نوروپاتی محیطی و از دست دادن احساس در ناحیه دست ها و پاها شود.
آسیب دیدگی: وارد شدن آسیب به عصب می تواند باعث بی حس شدن آن در نتیجه ضربه یا بعضی از سایر انواع آسیب دیدگی شود. علاوه بر این شکستگی استخوان یا در رفتن آن از دلایل عادی وارد شدن فشار به عصب است که می تواند باعث بی حس شدن دست ها و پاها گردد.
تشویش: تشویش و استرس می تواند باعث افزایش تعداد تنفس های بیمار و افزایش سطح اکسیژن در ناحیه دست ها و پاها شود. در حقیقت در این حالت افزایش سطح اکسیژن می تواند باعث اسپاسم کارپوپدال و بی حسی و مور مور شدن دست ها یا پاها شود. برای خلاص شدن از این علائم شما می توانید به آرامی در یک کیسه کاغذی برای چند دقیقه تنفس کنید.
میگرن: بسیاری از افراد مبتلا به میگرن ممکن است با بی حسی دست ها و پاها در زمان شروع علائم بیماری خود مواجه شوند. این علائم می تواند به بیمار در جهت تشخیص زمان شروع سر درد کمک کند و به این ترتیب می توان به موقع و قبل از شروع سر درد از روش های درمانی مناسب برای جلوگیری از ایجاد آن استفاده کرد.
سکته مغزی خفیف و حمله ایسکمی گذرا: سکته مغزی خفیف یا حمله ایسکمی گذرا (TIA) می تواند باعث بی حس شدن فقط یک طرف بدن شود. علائم حمله ایسکمی گذرا معمولاً در طول چند ساعت از بین می روند، در حالی که علائم ناشی از سکته مغزی خفیف هیچگاه از بین نمی روند. به این ترتیب لازم است هر گونه بی حسی صورت یا بی حسی در یک طرف بدن که بدون دلیل شناخته شده ایجاد می شود، بلافاصله با مراجعه به پزشک مورد معاینه و بررسی قرار گیرد.
ابتلا به بیماری اﺳﮑﻠﺮوز ﻣﻮﻟﺘﯿﭙﻞ: مشکلات عصبی پیش رونده همچون اسکلروز مولتیپل (MS) می تواند با از بین بردن غشای خارجی عصب باعث ایجاد بی حسی شود. در این حالت پیام های عصبی نمی تواند از عصب آسیب دیده عبور کند و به همین خاطر فرد اغلب از بی حس شدن و احساس سوزش در دست ها و پاها شکایت می کند.
تشخیص
گزگز پا و خواب رفتن دست و پا به دلیل گوناگون بودن علل احتمالی به راحتی دیگر مشکلات تشخیص داده نمی‌شود. متخصص طب فیزیکی و توان بخشی پس از معاینه فیزیکی، پرسش‌هایی را در زمینه سابقه پزشکی بیمار و خانواده وی، فعالیت‌های اجتماعی، عادت‌های غذایی، خطر بیماری‌های عفونی و قرار گرفتن در معرض مواد سمی مطرح می‌کند. همچنین احتمال دارد پزشک به منظور تشخیص افتراقی و از میدان حدس خارج کردن عارضه‌ها، اختلال‌ها و بیماری‌های معین دستور انجام تست نوار عصب و عضله ، آزمایش‌های خون، و سی.تی. اسکن یا ام.آر.آی. (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) را نیز بدهد تا بتواند علت اصلی بی حسی پا و سوزن سوزن شدن کف پا را تشخیص دهد.
راه ها و روش های درمان
در ادامه برخی راه و روش های درمان گزگز، بی حسی، مورمور، سوزن سوزن شدن و خواب رفتن دست و پا آورده شده است.
-
درمان های دستی یا کایروپراکتیک
درمان دستی و جا انداختن گردن و ستون فقرات حالت کلی بدن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند. بسیاری از مبتلایان به فیبرومیالژیا پس از تراز شدن و هم‌محور شدن ستون فقرات کاهش درد منتشر بدن را تجربه می‌کنند. روشی موسوم به کایروپراکتیک و درمان دستی برای تنظیم ستون فقرات و گردن انجام می‌شود که معمولاً متخصص طب فیزیکی و توان بخشی با چرخش یا فشار دست فشار و ضربه سریع و کوتاهی به یکی از مهره‌های ستون فقرات وارد می‌کند. در نتیجه مهره‌ها به جای اصلی و اولیه خود برمی‌گردند.
بیمار هنگام درمان دستی صدای تق تق یا ازجا درآمدن می‌شنود که شاید نگران کننده به نظر برسد، اما در حقیقت از آزاد شدن اکسیژن، نیتروژن و دی اکسید کربن جمع شده درون مفصل ناشی می‌شود. آزاد شدن این گازها درد را تا حد زیادی تسکین می‌دهد. بعضی از مزایای کایروپراکتیک عبارت‌اند از:
افزایش دامنه حرکتی مفصل‌ها
افزایش جریان خون که به نوبه خود آزاد شدن مواد سمی و تسریع بهبود عضله‌ها را در پی دارد.
افزایش تولید اندورفین‌ها (مسکن‌های طبیعی بدن)
افزایش قدرت تحمل درد
در موارد خاص، داروهای متعددی می توانند باعث تسکین درد، التهاب و خواب رفتن دست و پا ناشی از سندروم تونل کارپال یا تونل تارسال شوند. داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مثل آسپرین، ایبوپروفن و داروهای مسکن غیزتجویزی دیگر باعث تسکین علائم از جمله گزگز و مور مور دست به صورت کوتاه مدت یا علائم ناشی از فعالیت سنگین می شوند.
همچنین پزشک ممکن است یک داروی کورتیکواستروئید مثل کورتیزون را برای کاهش درد و گزگز و سوزن سوزن شدن تزریق کند. داروهای کورتیکواستروئید باعث کاهش التهاب و ورم می شوند و در نتیجه فشار بر روی عصب های میانی کاهش پیدا می کنند.
استفاده از بریس های مخصوص می تواند بسیار تاثیر گذار باشد . مانند بریس های کمری یا کمر بند ظبی و مچ بند طبی و زانو بند طبی. به طور مثال مچ بند طبی آتل دار مچ دست شما را در حین خواب بی حرکت نگه می دارد و باعث تسکین علائم گزگز دست و خواب رفتن انگشتان دست می شود.
روش‌های درمان فیزیوتراپی برای اکثر افراد مبتلا به گزگز دست و پا موثر است و به طور خاص در مواردی کاربرد دارد که بیماری در سطح پیشرفته خود نباشد. درمان این بیماری با فیزیوتراپی به منظور تسریع فرآیند بهبود، اطمینان از دستیابی به نتایج بهینه، و کاهش احتمال عود مجدد علائم بیماری در آینده، لازم و ضروری است.
بسته به علت گزگز دست و پا، برنامه فیزیوتراپی شامل موارد زیر می شود:
آموزش تغییر وضعیت بدن و حفظ حالت صحیح بدن
موزش وضعیت صحیح گردن و قسمت بالای کمر
انجام حرکات کششی و حرکات اصلاحی در طول کار یا فعالیت های روزمره و همچنین حرکات ورزشی به منظور افزایش استحکام عضلات دست و پا
حرکات کششی به منظور بهبود انعطاف پذیری
استفاده از گرمادرمانی/ سرمادرمانی برای تسکین درد و سوزش
استفاده از بریس های آتل دار شبانه برای کاهش ناراحتی در شب و در صبح هنگام بیدار شدن از خواب
در پزشکی چینی هر نقطه ای که انرژی را در بخش های مختلف بدن کنترل می کند ، “chi” نامیده می شود. این نقاط همچنین مربوط به کنترل حس درد ، و بی حسی می باشد. طب سوزنی برای تسکین درد ناشی از نوروپاتی محیطی استفاده می شود. طب سوزنی، به عنوان یکی از راههای درمان گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا شناخته شده است.
ماساژ از طریق افزایش گردش خون ، باعث تسکین درد ناشی از نوروپاتی محیطی می شود. ماساژ، به عنوان یکی از راههای درمان گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا شناخته شده است. از مزایای ماساژ همچنین می‌توان به تسکین انواع دردهای عضلانی، خستگی مزمن و بهبودی سندرم خستگی مزمن اشاره کرد. ماساژ معمولاً ایمن است و بدون شک کوفتگی بدن را کاهش می‌دهد و آرامش را به ارمغان می‌آورد.
ورزش کردن و انجام نرمش‌های ملایم طبق یک برنامه روزانه یکی از بهترین روش‌های درمان گزگز و خواب رفتن دست و پا است. ورزش بدن درد مزمن را کاهش می‌دهد، انرژی بیشتری را در بدن تزریق می‌کند و باعث کاهش ضعف بدن و خستگی مزمن می شود، فشار را کم می‌کند و خواب بهتری را برای بیمار به ارمغان می‌آورد. اگر عادت به ورزش کردن ندارید، حتماً پیش از شروع با پزشک مشورت کنید. در صورت مراجعه به دکتر فیزیوتراپی، وی می‌تواند شما را در تدوین برنامه‌ی ورزشی متناسب با شرایط خاص‌تان یاری دهد. بهترین روند این است که در ابتدا ورزش‌های ایروبیک (هوازی) کم برخورد (مانند پیاده‌روی یا ایروبیک آبی) را برای مدت کوتاه چند روزه تا چند هفته‌ای انجام داد و سپس به موازات کاهش درد و افزایش انرژی، به تدریج شدت و تعداد دفعات را بیشتر کرد.
به لطف سبک زندگی سالم از انرژی بیشتر و احساس بهتر برخوردار می‌شوید و کمتر در معرض ابتلا به بیماریها قرار می‌گیرید. رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشیداز مصرف مشروبات الکی پرهیز کنید. از استعمال دخانیات بپرهیزید و وزن مناسب داشته باشید. کمبود خواب به تشدید علائم فیبرومیالژیا و همچنین گزگز دست و پا می‌انجامد، و درد فزونی یافته خواب آسوده را دشوار می‌سازد. برخورداری از عادت‌های سالم خواب مانع گرفتار شدن در این چرخه می‌شود. پیش از خواب کافئین نکنید، و هر روز (حتی آخر هفته) رأس ساعتی مشخص بخوابید و بیدار شوید و چرت زدن های میان روز را کاهش دهید.