بلاک اعصاب نخاعی گردنی (Cervical nerve root) تحت گاید فلوروسکوپی
بلاک عصب به معنی مسدود کردن انتقالهای پیام درد با استفاده از تزریق مواد بیحسی (در بلاک موقتی) و مواد تخریب کننده عصب (در بلاک دائمی) گفته میشود. در مواردی داروهای ضد التهابی نیز به محل عصب تزریق میشوند که باعث کاهش التهاب عصب و شروع فرآیند بهبودی میشوند.
آناتومی فضای اپیدورال گردنی
اعصاب نخاعی گردنی اعصابی هستند که در گردن، مستقیما از نخاع خارج میشوند. از هر سمت از نخاع 8 عصب نخاعی گردنی از بین مهرههای ستون فقرات گردنی خارج میشوند. این اعصاب بعد از خروج از نخاع به سمت دستها و قسمت فوقانی قفسه سینه حرکت میکنند و عصبدهی حرکتی و حسی دستها، شانهها و گردن را بر عهده دارند. لازم به ذکر است که بعضی از شاخههای انتهایی این اعصاب به قسمتهایی بجز دستها و گردن، مانند دیافراگم عصبدهی میکنند.
در تصویر زیر سطح مقطع نخاع که از هر طرف آن یک عصب نخاعی (هایلایت سبز) خارج شدهاست، نشان داده شدهاست:
برتریهای تصویربرداری فلوروسکوپی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به تصویربرداریهای همزمان حین تزریق، اکثر تزریقات مدیریت درد با استفاده از مشخص کردن ساختارهای آناتومیک بدن با لمس محل تزریق انجام میشدند. عیب این روشها دقت پایین آنها در مشخص کردن محل دقیق تزریق و امکان اشتباه قرار گرفتن سوزن داخل بدن (به دلیل عدم مشاهده آن با تصویربرداری همزمان) است.
در حال حاضر از تصویربرداریهای همزمان بسیاری مانند فلوروسکوپی، سونوگرافی و CT Scan برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن و هدایت سوزن به سمت هدف استفاده میشود. تصویربرداری فلوروسکوپی یکی از روتینترین روشهای انجام تصویربرداری همزمان حین تزریقات است. فلوروسکوپی برتریهایی نسبت به دیگر روشها دارد که از بین آنها میتوان به امکان تزریق ماده حاجب (برای تایید درست قرار گرفتن محل نوک سوزن) و عبور پرتوها از بافت چربی (این موضع در افراد با چاقی شدید کمک کننده است) اشاره کرد. همچنین پزشک میتواند با مشاهده ساختارهای داخل قبل از تزریق، روش مناسب را برای بیمار انتخاب کند. استفاده از تصویربرداری همزمان دقت و موفقیت تزریق را بالا میبرد، عوارض جانبی احتمالی را به شدت کاهش میدهد و به دلیل بالاتر رفتن دقت تزریق، میزان داروی مورد نیاز برای اثربخشی تزریق کاهش پیدا میکند. به دلیل استفاده از پرتوهای یونیزان در این نوع تصویربرداری، استفاده از آن در خانمهای باردار توصیه نمیشود.
کاربردها
بلاک اعصاب نخاعی گردنی برای تشخیص و درمان دردهای گردن، سر، شانهها و دستها کاربرد دارد. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک درد بیمار کنترل شد یعنی عصب نخاعی بلاک شده در ایجاد درد برای بیمار یا انتقال پیامهای درد نقش داشته است. در صورتی که برای کنترل درد نیاز به انجام بلاک دائمی اعصاب نخاعی باشد (مانند افراد مبتلا به سرطان) میتوان با انجام بلاک موقتی عصب نخاعی مسئول میزان بیدردی و اختلال حرکتی بعد از انجام بلاک دائمی را پیشبینی کرد.
دیگر استفاده بلاک اعصاب نخاعی گردنی در کنترل دردهای حاد و اورژانسی مانند درد بعد از جراحی، درد ناشی از تروما (آسیب فیزیکی)، درد ناشی از هرپس زوستر حاد (زونا) و دردهای ناشی از سرطان در سر و گردن و شانه و دستها است. لازم به ذکر است که بلاک اعصاب نخاعی معمولا به عنوان روشی تشخیصی استفاده میشود چون در این روش فقط یک عصب نخاعی بلاک میشود و با توجه به پاسخ بیمار به درمان میتوان علت درد را مشخص نمود. برای انجام پروسیجرهای درمانی ناشی از درگیری اعصاب نخاعی گردنی انجام بلاک اپیدرورال گردنی استفاده بیشتری دارد چون در بلاک اپیدورال چند عصب نخاعی به صورت همزمان بلاک میشوند.
ممنوعیتها
در بیماران با اختلال انعقادی (به دلیل مصرف دارو و یا بیماری) باید قبل از انجام تزریق اختلال را برطرف کرد. در مواردی که اختلال انعقادی به علت دارو باشد (مانند افرادی که دارو های قلبی مصرف میکنند) باید با صلاح دید پزشک این داروها قبل از انجام تزریق قطع شوند.
در صورت ابتلا بیمار به ضعف سیستم ایمنی (افراد مبتلا به دیابت، سرطان، ایدز، مصرف طولانی کورتیکواستروئیدها) باید در پیگیریها به دنبال نشانههای عفونت گشت تا در صورت بروز درمان شود. تزریق در صورت ابتلا بیمار به عفونت محل تزریق و یا عفونت گسترده در بدن ممنوع است و باید بعد از درمان عفونت انجام شود.
نحوه انجام بلاک
برای انجام بلاک اعصاب نخاعی گردنی سوزن از سمت کنار- پشت گردن از فضای کناری بین مهرهها، با تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی به سمت عصب مورد هدف هدایت میشود. بیمار به حالت خوابیده به پهلو قرار میگیرد تا محل ورود سوزن (کنار گردن) به سمت بالا باشد. بعد از قرارگیری بیمار در حالت مناسب محل ورود سوزن با کمک تصویربرداری و لمس استخوانهای گردن مشخص میشود. در نهایت سوزن با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی وارد بافت میشود و تزریق انجام میشود.
نحوه انجام بلاک :
تصاویر فلوروسکوپی نشاندهنده سوزن در محل عصب نخاعی گردنی:
عوارض جانبی احتمالی و روشهای پیشگیری
تمام بیماران بعد از انجام تزریق تا مدتی تحت نظر قرار میگیرند تا اثربخشی تزریق ارزیابی شود و از اتفاق نیافتادن عوارض جانبی احتمالی اطمینان حاصل شود. به دلیل وجود عروق بسیار در بافت گردن ممکن است هماتوم (تجمع خون در بافت) ایجاد شود. برای جلوگیری از تشکیل هماتوم میتوان از سوزنهای نازک، گذاشتن پکهای سرد روی محل تزریق تا 20 دقیقه و یا فشار دادن محل ورود سوزن بعد از تمام شدن تزریق استفاده کرد.
با کمک تصویربرداری همزمان فلوروسکوپی و مشاهده سوزن در تمام طول مدت تزریق، آسیب دیدن ساختارهای مجارو مانند شریان و وریدهای ناحیه (که میتواند باعث خونریزی خود محدود شونده شود)، تزریق داخل عروق لایههای پوشاننده نخاع (که میتواند باعث مسمومیت بیمار شود) ، تزریق به فضاهای عمقیتر پوشاننده نخاع (که ممکن است باعث بیحسی کلی نخاعی به صورت خود محدود شونده شود) و یا آسیب دیدن اعصاب نخاعی توسط سوزن به ندرت اتفاق میافتد و میتوان از این گونه عوارض جلوگیری کرد. عوارض خطرناکتر مانند تزریق به فضاهای عمقیتر و تزریق داخل عروق فضای اپیدورال تقریبا هیچگاه اتفاق نمیافتند و میزان بروز آنها کمتر از 0.5% است اما باید تمام بیماران تا مدتی تحت نظر قرار بگیرند تا از به وجود نیامدن این عوارض اطمینان حاصل شود.
دیگر عارضه احتمالی این تزریق افزایش درد موقتی است که در بعضی از بیماران اتفاق میافتد و به دلیل ورود سوزن به بافت است و خود به خود بهبود پیدا میکند. عفونت محل تزریق به ندرت و اکثرا در بیماران با نقص سیستم ایمنی (دیابت، سرطان، ...) اتفاق میافتد و به دلیل انجام پروسیجر به صورت استریل نادر است.