بلاک به معنی قطع پیام رسانی اعصاب است و معمولا برای جلوگیری از درد و درمان سندرم‌های درد مختلف با استفاده از تزریق مواد بی حسی و در مواردی کورتیکواستروئیدها (دسته‌ای از داروهای ضد التهابی) انجام می‌شود.
آناتومی عصب اکسیپیتال بزرگ
عصب اکسیپیتال بزرگ از عصب نخاعی گردنی اول (عصبی که از نخاع در زیر بالاترین مهره گردنی خارج می‌شود) منشا می‌گیرد و به سمت بالا و پشت سر حرکت می‌کند. این عصب مسئولیت تامین حس ناحیه پس سری را بر عهده دارد.
در تصویر زیر این عصب نشان داده شده است:
در تصویر زیر این عصب در پشت سر با فلش‌های زرد نشان داده شده است:
ناحیه عصب دهی شده توسط عصب اکسیپیتال بزرگ در تصویر زیر با رنگ زرد نشان داده شده است:
در بیماری‌های مختلفی مانند نورالژی (التهاب عصب) اکسیپیتال به دلیل ملتهب شدن عصب اکسیپیتال بیمار دچار سردرد در ناحیه پس سری می‌شود. درد این نورالژی به صورت درد خنجری یا سوزش شدید در پشت سر احساس می‌شود.
تصویربرداری در تزریقات مدیریت درد
به طور کلی موفقیت بلاک‌هایی که برای کنترل و درمان سندرم‌های درد انجام می‌شوند به دقت تزریق بستگی دارد. دو نوع کلی انجام تزریقات استفاده از آناتومی سطحی برای مشخص کردن محل تزریق (روش بلایند) و استفاده از تصویربرداری همزمان هستند.
در روش بلایند به دلیل آن که ساختارهای داخلی در هنگام تزریق دیده نمی‌شوند امکان اشتباه قرار گرفتن محل سوزن بیشتر است. این روش‌ها به عنوان روش های کلاسیک انجام تزریق شناخته می‌شوند و به مرور زمان به دلیل افزایش دقت تصویربرداری‌های مختلف امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده از تصویربرداری همزمان به پزشک اجاره می‌دهد تا آناتومی ناحیه تزریق را قبل از ورود سوزن بررسی کند و تزریق دقیق‌تری انجام دهد که باعث کمتر اذیت شدن بیمار حین انجام تزریق، بلاک با کیفیت‌تر و طولانی‌تر، کاهش مقدار داروی مورد نیاز برای تزریق و کاهش عوارض جانبی می‌شود.
از تصویربرداری‌هایی که به صورت گسترده برای انجام بلاک‌های مختلف از آن‌ها کمک گرفته می‌شود می‌توان به سونوگرافی، فلوروسکوپی و CT Scan اشاره کرد.
برتری‌های تصویربرداری سونوگرافی
از بین تصویربرداری‌هایی که برای انجام بلاک استفاده می‌شوند، تصویربرداری سونوگرافی از همه در دسترس‌تر است و به دلیل نبودن پرتوهای یونیزان در این تصویربرداری و عدم نیاز به تزریق ماده حاجب ریسک کمتر نسبت به بقیه دارد. تصویربرداری سونوگرافی توانایی نشان دادن عروق محل تزریق را دارد و می‌توان از آن برای جلوگیری از تزریق داخل عروقی استفاده کرد.
علاوه بر توانایی نشان دادن عروق، دستگاه سونوگرافی با نشان دادن اعصاب و دیگر ساختارهای بافت نرم ناحیه حین انجام تزریق امکان تزریق دقیق‌تر و موثرتر با عوارض جانبی کمتر را فراهم می‌کند.
یک برتری دیگر تصویربرداری سونوگرافی به تصویربردای فلوروسکوپی نبود پرتوهای یونیزان است و امکان استفاده از این تصویربرداری برای خانم‌های حامله نیازمند تزریق وجود دارد. لازم به ذکر است که در افرادی که علت جراحی یا به صورت مادرزادی آناتومی به هم ریخته و غیرطبیعی دارند ممکن است بسته به نظر پزشک نوع تصویربرداری برحسب بیمار متفاوت باشد.
محدودیت‌های روش بلایند بلاک کردن عصب اکسیپیتال بزرگ
به دلیل تفاوت آناتومی در افراد مختلف و وجود شاخه‌های متعدد از عصب اکسیپیتال بزرگ برای بلاک این عصب با روش بلایند نیاز به تزریق مقدار زیادی از دارو است. به دلیل تزریق زیاد از دارو برای اثر بخشی بلاک ناخواسته دارو در بافت عضلانی پخش می‌شود و باعث بلاک دیگر اعصاب ناحیه به صورت ناخواسته می‌شود. به دلیل امکان بلاک شدن دیگر اعصاب با روش بلایند، دیگر نمی‌توان از این روش بلاک عصب اکسیپیتال بزرگ برای تشخیص عصب مسئول ایجاد کننده درد استفاده کرد. همچنین به دلیل عدم مشاهده ساختارهای داخلی امکان ایجاد عوارض با روش بلایند بسیار بیشتر است.
کاربردها
از این بلاک برای ایجاد بی‌حسی موضعی طی اعمال جراحی، تشخیص و درمان سندرم های درد پشت سر، و پیش بینی کردن پاسخ بیمار به بلاک دائمی این عصب استفاده می شود. کاربرد تشخیصی به این صورت است که اگر بعد از انجام بلاک موقت درد بیمار کنترل شد، یعنی منشا درد بیمار از این عصب بوده است. بیماری‌های دیگری که برای درمان آن‌ها از این بلاک استفاده می‌شود عبارت اند از: میگرن، سردرد خوشه ای (cluster)، سردرد با منشا گردن، سردرد بعد از سوراخ شدن لایه‌های نخاع (مثلا بعد از تزریق به نخاع) و حتی بعضی دردهای ناحیه صورت.
بلاک دائمی که با تزریق مواد تخریب کننده عصب یا امواج رادیویی (روش رادیوفرکوئنسی) انجام می‌شود برای بیمارانی کاربرد دارد که به بلاک موقتی پاسخ داده‌اند اما بعد از مدتی دردشان عود کرده است. از بیمارانی که کاندید بلاک دائمی هستند می‌توان به بیماران با تومور در محل عصب دهی شده توسط عصب اکسیپیتال بزرگ اشاره کرد.
ممنوعیت‌ها
در افرادی که به دلیل بیماری‌ای دیگر (مانند بیماری قلبی) داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند باید تحت نظر پزشک مدتی دارو قطع شود تا خطر خونریزی بعد از تزریق کاهش یابد. در صورت اختلال انعقادی به دلیل بیماری بسته به نظر پزشک و پس از انجام آزمایشات لازم می‌توان در صورت صلاحدید پزشک این بلاک را انجام داد.
در افرادی که به دلیل جراحی یا مادرزادی آناتومی ناحیه بهم ریخته است این بلاک باید با دقت بیشتری انجام شود و تزریق در محلی که عفونت پوستی فعال وجود دارد یا در صورت عفونت سیستمیک بدن باید تا بعد از درمان عفونت عقب انداخته شود. این تزریق نباید برای افرادی که در مسیر عبور سوزن تومور دارند انجام شود.
نحوه انجام بلاک
بیمار به حالت خوابیده به شکم قرار می‌گیرد و پزشک با لمس استخوان پس سری و تصویربرداری سونوگرافی محل عصب را مشخص می‌کند. سپس با استفاده از بتادین یا الکل پوست محل تزریق ضد عفونی می‌شود. بعد از مشخص کردن محل عصب و عروق ناحیه با تصویربرداری سونوگرافی در نهایت سوزن وارد پوست می‌شود. بعد از اطمینان از درست بودن محل نوک سوزن با تصویربرداری همزمان سونوگرافی تزریق انجام می‌شود.
محل قرارگیری پروب سونوگرافی و تصویر سونوگرافی (عصب اکسیپیتال بزرگ با فلش زرد نشان داه شده است):
محل قرارگیری پروب سونوگرافی:
نحوه انجام بلاک:
بررسی‌های بعد از تزریق
تمام بیماران بعد از انجام تزریق از جهت بررسی اثربخشی بلاک و بروز عوارض جانبی احتمالی تزریق تحت نظر قرار می‌گیرند. با اینکه اکثر بیماران بعد از انجام بلاک بی دردی پیدا می کنند، بعضی از بیمارن افزایش درد موقتی بعد از انجام بلاک را تجربه می‌کنند که به دلیل ورود سوزن به بافت است و همراه با درد اصلی بیماری بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود. به بیماران توصیه می‌شود تا در صورت افزایش درد و یا تب که می‌تواند نشانه عفونت باشد به پزشک مراجعه کنند.
عوارض جانبی احتمالی:
چون عروق همراه این عصب تقریبا مسیر یکسانی را طی می‌کنند و در نزدیکی هم قرار دارند، احتمال تزریق داخل عروقی و مسمومیت وجود دارد. که می‌توان به راحتی جلوی این عارضه را با مشاهده ساختارهای داخلی با تصویربرداری سونوگرافی گرفت.
شایع‌ترین عارضه این بلاک ایجاد کبودی یا هماتوم (تجمع خون در بافت) است که به دلیل پرخون بودن بافت محل تزریق اتفاق می‌افتد. اما می‌توان با وارد کردن فشار بعد از انجام بلاک روی محل تزریق جلوی این عوارض را گرفت. استفاده از سوزن‌های نازک هم باعث کاهش احتمال تشکیل هماتوم می‌شود. همچنین می‌توان از پک‌های سرمازا استفاده کرد. این پک‌ها درد بعد از تزریق را هم کاهش می‌دهند. ایجاد عفونت بعد از تزریق نادر است ( و در افراد با نقص ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز یا سرطان یا دیابت که قند خونشان تحت کنترل نیست بیشتر اتفاق می‌افتد) و می‌توان با استفاده از وسایل استریل و شستن محل تزریق با بتادین قبل از ورود سوزن به راحتی جلوی آن را گرفت.