عقب‌زدگی زانو یا ژنو رکورواتوم نوعی ناهنجاری ناشی از عوامل ارثی یا اکتسابی است که در آن زانو به عقب خم شده و مفصل آن بیشتر از حد طبیعی باز می‌شود. عقب‌زدگی زانو می‌تواند باعث تغییر شکل مشهود، بی‌ثباتی و خالی‌کردن زانو حین راه‌رفتن و در موارد شدید باعث درد و بالارفتن خطر ابتلا به آرتروز زانو شود. این عارضه مشکلی نادر اما جدی است و درصورتی‌که درمان نشود ممکن است با عوارضی از جمله پاره شدن رباط صلیبی، زانودرد و ناتوانی در راه‌رفتن همراه باشد؛ درمان این عارضه با توجه به شدت عارضه و سن فرد انتخاب می‌شود و شامل فیزیوتراپی، بریس یا زانوبندهای مخصوص تا جراحی (در موارد نادر و شدید) انتخاب خواهد کرد.
عقب‌زدگی زانو چیست؟
عقب‌زدگی زانو که هایپر اکستنشن زانو یا ژنو رکورواتوم (Genu Recurvatum) نیز نامیده می‌شود به نوعی ناهنجاری زانو گفته می‌شود که در آن زانو به عقب خم شده و باعث می‌شود که در حالت ایستاده، استخوان ساق پا نسبت به استخوان ران عقب‌تر باشد. در این وضعیت مفصل تیبیو فمورال، یعنی محل اتصال استخوان ران به درشت‌نی، بیش از حد طبیعی (۰تا ۱۳۵ درجه) باز می‌شود.
انواع عقب‌زدگی زانو
عقب‌زدگی زانو ممکن است عامل ارثی داشته و در بدو تولد نوزاد این ناهنجاری در زانو دیده شود. همچنین ممکن است موروثی نبوده و بنا به دلایل دیگری نیز رخ دهد. در زیر به برخی دلایل عقب‌زدگی زانو اشاره شده است:
-
شلی مادرزادی رباط زانو
-
اختلالات بافت هم‌بند
-
هایپر موبیلیتی مفصل زانو
-
آسیب‌دیدگی زانو (اگر حین آسیب‌دیدگی صدایی از داخل زانو به گوشتان رسید احتمالاً نشانه پاره شدن یکی از رباط‌های زانو است. پاره شدن رباط بسیار دردناک است و حرکت‌دادن زانو را مشکل یا غیرممکن خواهد کرد.
-
ناهنجاری مفصل مچ پا
-
ضعف و نامتوازن بودن عضلات ران
-
ناهنجاری‌های اسکلتی
-
برخی بیماری‌های نادر مانند: فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و ام‌اس یا مالتیپل اسکلروزیس (MS)
آیا عقب‌زدگی زانو خطرناک است؟
عقب‌زدگی زانو به خودی خود خطرناک نیست اما ممکن است باعث تغییر شکل مشهود در پا شود و حین راه‌رفتن باعث خالی‌کردن زانو شود و درصورتی‌که نادیده گرفته شود ممکن است باعث بروز عوارض زیادی شده و در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند.
برخی از عوارض عقب‌زدگی زانو به شرح زیر است:
-
عقب‌زدگی زانو هنگام تماس کف پا با زمین
-
تفاوت در طول پاها
-
مشکل در ایستادن طولانی‌مدت
-
تغییرات مشهود در طرز راه‌رفتن
-
اختلال در کارکرد زانو
-
تورم و آب آوردن زانو
-
درد در قسمت مفصل تیبیوفمورال
-
احساسی مانند نیشگون‌گرفتن جلوی زانو
-
احساس بی‌ثباتی و ضعف در زانو و عدم تحمل وزن بدن
-
آسیب به ساختارهای نرم زانو و افزایش بدشکلی پاها
-
ژنووالگوم (زانو ضربدری)
-
ژنوواروم (زانو پرانتزی)
-
آرتروز زانو
در مواردی که عقب‌زدگی زانو ناشی از صدمات ورزشی باشد تأثیر طولانی‌مدتی روی سلامتی و توانایی ورزش‌کردن شما نخواهد داشت و با بهبودی آسیب‌دیدگی، عقب‌زدگی نیز برطرف می‌شود. اگر عقب‌زدگی زانو شدید باشد و برای درمان نیاز به جراحی داشته باشید باید چند ماه از ورزش کناره‌گیری کنید. عقب‌زدگی زانو خودبه‌خود درمان نمی‌شود و درصورتی‌که نادیده گرفته شود، ممکن است منجر به آسیب‌دیدگی مفصل شود. پس بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید تا ببینید چه درمانی برای شما مناسب است.
نادیده‌گرفتن علائم می‌تواند یک مشکل خفیف را به آسیبی دائمی تبدیل کند و باعث آسیب‌های بیشتر زانو شود. حتماً برای درمان به پزشک مراجعه کرده، و در صورت مشاهده موارد زیر فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
-
درد شدید
-
آب آوردن و تورمی که بدتر می‌شود
-
تغییر رنگ پوست ناحیه زانو
-
ناتوانی در حرکت‌دادن زانو
تشخیص عقب‌زدگی زانو
پزشک با کمک معاینه فیزیکی و تصویربرداری عقب‌زدگی زانو را تشخیص خواهد داد. او طرز راه‌رفتن و میزان محدودیت حرکت زانو را بررسی خواهد کرد و از شما درباره علائم سؤال خواهد کرد. اولین راه برای تشخیص شدت و میزان عقب‌زدگی زانو اندازه‌گیری ارتفاع پاشنه پا است. اگر فقط یکی از زانوها مشکل داشته باشد با مقایسه ارتفاع پاشنه پای درگیر و پای سالم می‌توان شدت عقب‌زدگی زانو را مشخص کرد. ممکن است لازم باشد تا یکی از تصویربرداری‌های زیر نیز انجام شود:
-
تصویربرداری با اشعه ایکس
-
ام‌آرآی (MRI)
-
سی‌تی‌اسکن (CT)
این تصویربرداری‌ها به پزشک کمک خواهند کرد تا آسیب‌های داخل و اطراف زانو را ببیند. همچنین می‌توانند نشان دهند که مشکل جدی‌تری مانند پارگی رباط وجود دارد یا خیر.
درمان عقب‌زدگی زانو
درمان‌های مختلفی برای عقب‌زدگی زانو وجود دارد که باتوجه به دلیل زمینه‌ای عقب‌زدگی زانو، سن فرد و شدت عارضه، انتخاب روش درمان متفاوت خواهد بود.
استراحت و مراقبت‌های اولیه
در برخی موارد که عقب‌زدگی زانو شدید نیست، مخصوصاً در کودکان زیر ۷ سال، بهتر است تحت‌نظر پزشک باشید تا عقب‌زدگی زانو بدتر نشود. اگر علائم خفیف است و ساختار زانو آسیب ندیده، می‌توان علائم عقب‌زدگی زانو را با کمک موارد زیر در خانه درمان کرد:
-
استراحت: اگر فعالیت یا ورزشی باعث آسیب به زانو شده، آن را متوقف کنید. در دوران بهبودی زانو از زانو استفاده نکنید و وزن خود را روی پای آسیب‌دیده نیندازید.
-
یخ: می‌توانید از یخ برای کاهش درد و تورم استفاده کنید. توجه داشته باشید که باید حوله‌ای دور یخ بپیچید تا پوستتان آسیب نبیند. ۴ بار در روز و هر بار به مدت ۱۵ دقیقه از کمپرس یخ روی زانو استفاده کنید.
-
بستن: زانو را با کمک باند کشی ببندید تا تورم کاهش یابد.
-
بالا نگه‌داشتن: تا جایی که می‌توانید پا را بالاتر از سطح قلب نگه دارید. می‌توانید در حالت خوابیده چند بالشت زیر پا قرار دهید.
-
دارو: ازآنجایی‌که عقب‌زدگی زانو در موارد شدید باعث درد و التهاب خواهد شد، می‌توان برای تسکین درد از داروهای مسکن مانند استامینوفن و برای برطرف‌کردن التهاب از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند: ایبوپروفن، ناپروکسن استفاده کرد.
توجه داشته باشید که از مصرف خودسرانه دارو حتی داروهای بدون نیاز به نسخه خودداری کنید. قبل از مصرف هرگونه دارو با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک ورزش‌هایی را برای تقویت و افزایش انعطاف‌پذیری زانو به‌منظور جلوگیری از آسیب بیشتر به شما پیشنهاد دهد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از روش‌های درمانی محافظه‌کارانه برای درمان عقب‌زدگی زانو است که هدف آن تقویت عضلات اطراف زانو، ثبات‌بخشیدن به مفصل زانو و متوازن‌کردن عضلات است. ممکن است پزشک در فیزیوتراپی به تقویت عضلات چهار سر به‌منظور جبران عقب‌زدگی زانو، آموزش طرز راه‌رفتن و کمک به بیمار برای درست گام برداشتن و کنترل پا، اصلاح عدم تعادل عضلات و آموزش استفاده از بریس بپردازد.
ورزش و حرکات اصلاحی
توجه داشته باشید که انجام این ورزش‌ها نباید باعث درد شود و حتماً باید برای انجام آن‌ها با پزشک خود مشورت کنید. همچنین توجه داشته باشید که عضلات همسترینگ و چهار سر را باهم تقویت کنید تا عدم تعادل ایجاد نشود.
ممکن است پزشک برای جلوگیری از تشدید عقب‌زدگی زانو، استفاده از بریس یا زانوبند طبی را پیشنهاد کند و مدت استفاده و طرز استفاده از آن را برای شما توضیح دهد.
این بریس‌ها طوری ساخته شده‌اند تا از بیش از حد باز شدن زانو جلوگیری کرده و زانو را ثابت‌سازی کنند. رایج‌ترین بریس تجویز شده برای عقب زدگی زانو از نوع سه‌نقطه‌فشار است و همان‌طور که از نام آن پیدا است، این بریس زانو را در سه نقطه ثابت می‌کند و از به عقب برگشتن زانو جلوگیری می‌کند.
استفاده از بریس‌ها در کنار حرکات اصلاحی می‌توانند باعث درمان و اصلاح عقب‌زدگی زانو در کودکان شوند، اما در بزرگسالان استفاده از زانوبند صرفاً برای جلوگیری از بروز عوارض و کاهش علائم ناشی از عقب زدگی زانو است.
کفی طبی و کفش مخصوص
کفی طبی باعث حمایت از زانو، تثبیت پا و محدودکردن مفصل زانو می‌شود تا زانو نتواند بیش از حد باز شود؛ بنابراین فرد را قادر خواهد ساخت تا هماهنگ‌تر گام برداشته و بتواند فعال باشد. کفی کفش طبی باید سبک بوده و فشاری به پا وارد نکند تا فرد بتواند از آن به‌راحتی استفاده کند. برخی از پزشکان کفی طبی را به‌صورت سفارشی برای شما طراحی و تولید می‌کنند. ممکن است عقب‌زدگی زانو باعث فاصله‌گرفتن پاشنه پا از زمین شود. در چنین مواردی می‌توان از کفش‌های دارای کفی مخصوص استفاده کرد تا این فاصله جبران شود و مفصل زانو بیش از حد باز نشود.
جراحی
درمان عقب‌زدگی زانو به عامل زمینه‌ای آن، شدت مشکل و سن فرد بستگی دارد. در موارد شدید و در مواردی که درمان‌های محافظه‌کارانه مؤثر واقع نشوند، پزشک برای اصلاح ناهنجاری یا درمان شلی رباط جراحی را پیشنهاد خواهد داد. در زیر به دو نوع جراحی اشاره شده است:
-
جراحی استئوتومی: در برخی موارد نادر و شدید پزشک از جراحی استئوتومی پروگزیمال تیبیا کمک خواهد گرفت تا عقب‌زدگی زانو کاهش یافته و دامنه حرکتی زانو بهبود یابد. این روش مؤثرترین روش برای درمان عقب‌زدگی زانو است که در این جراحی شیب خلفی درشت‌نی با ایجاد شکاف گُوِه‌مانند افزایش داده می‌شود تا زانو فرد حرکتی طبیعی داشته باشد و نتواند بیش از حد باز شود.
-
جراحی آرتروسکوپی زانو: اگر عقب‌زدگی زانو ناشی از صدمه باشد و این صدمه باعث آسیب یا پارگی رباط یا تاندون شده باشد، برای ترمیم آسیب یا پارگی باید جراحی انجام شود. اغلب جراحی ترمیم آسیب زانو نیازی به بستری‌شدن ندارد و جراح از روشی به نام آرتروسکوپی زانو استفاده می‌کند که روشی کم تهاجمی برای ترمیم رباط‌های داخل زانو است.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر عقب‌زدگی زانو هستند؟
عقب‌زدگی زانو ممکن است در هر فردی رخ دهد. احتمال بروز این عارضه به موارد زیر بستگی دارد:
-
جنسیت: عقب‌زدگی زانو در جنس مؤنث بیشتر دیده می‌شود. یکی از دلایل این امر این است که ساختار لگن زنان پهن‌تر از مردان است که باعث تغییر در مکانیک پایین‌تنه شده و زانو در معرض آسیب قرار می‌گیرد.
-
وزن: چاقی باعث می‌شود که فشار بیشتری به زانو وارد شود. این فشار اضافی زانو را در معرض آسیب قرار خواهد داد.
-
ژنتیک: شلی رباط موروثی است و می‌تواند باعث عقب‌زدگی زانو در نوزادان شود. البته عقب‌زدگی زانو در نوزادان نادر است.
-
گچ‌گرفتن پا: گچ‌گرفتن پا و جوش‌نخوردن صحیح استخوان‌های زانو ممکن است باعث عقب‌زدگی زانو شود.
-
جراحی قبلی: گاهی اوقات جراحی زانو باعث عقب‌زدگی زانو خواهد شد. برای جلوگیری از این مورد بهتر است برای جراحی زانو به جراح متخصص مراجعه کنید.
-
فعالیت: فعالیت‌ها و ورزش‌هایی که نیازمند پریدن هستند (مانند دو با مانع، اسکی و …) می‌توانند باعث عقب‌زدگی زانو شوند. در ورزش و سایر فعالیت‌های فیزیکی:
-
کفش مناسب بپوشید
-
قبل از ورزش بدنتان را با حرکات کششی گرم کنید.
-
بعد از ورزش یا فعالیت سنگین بدنتان را سرد کنید.